20 Haziran 1937 Tarihli Her Ay Dergisi Sayfa 155
156 Her Ay yan sone'culariyle başlayıp, Fransaya geçen ve orada Ronsard ve Desportes'un şahsi kıymetleriyle zenginleşerek İngiltereye atlıyan âşıkane şiir zikredilebilir. Mevzuu bahsolan bu edebi vâkıalarda, sebebi neticeye bağ- lıyan bağları görmek mümkündür. Umumi edebiyat âliminin. vazifesi, üzerinde uğraştığı mesele için, edebiyatlar arasında- ki tesirlerin ve iktibasların umumi bir tablosunu çizmektir. Bu istikametteki tetkikler henüz pek azdır, ve umumiyetle rü'yet zaviyeleri de pek dardır: bu iki üç edebiyatın hududunu teca- vüz etmez. Maamafih, bu tetkiklerde şayanı dikkat hususiyet- lere rastlanmaktadır, ve bu neticeler, iyi kavranmış olan umu- mi edebiyatın ne kadar faydalı semereleri olabileceğini sara- haten göstermektedirler. Meselâ, Farinelli'nin Romantisme dans le Monde latin adlı eseri, üzerinde uğraştığı meseleyi kuvvetle tenvir ettiği gibi, Mondez y Pelayo'nun Histoire des Idees es- th&tigues en Espagne eserinde, diğer milletlerin tesirleri, ve bilhassa XVIL inci asırdaki tesirleri o kadar etraflı bir şekilde ortaya koymuştur ki, kitap hemen hemen bedii fikirlerin bir nevi beynelmilel tarihi haline gelmştir. Edebiyat meselelerinin umumi bakımından yapılmış tetkikleri gün geçtikçe fazlalaş- maktadır. i Umumi edebiyat, edebiyat tetkiklerinde bir adım daha ile- ri atarak, tetkik sahasını, mukayeseli edebiyatınkinden daha fazla tevsi etmek imkânını bulmuş vaziyettedir. Geçen makale- mizde, mukayeseli edebiyatın sadece muayyen neticeler do- ğurmuş tesirler üzerinde ısrar ettiğini görmüştük; o, kronolojik veya bir başka tesir imkânsızlığı mevzuu bahsolsun, veya üze- rinde uğraşılan benzerliklerin izahı için uzaktan yakından te- sir doğuracak sebeplerin bulunmadığı zamanlarda olsun, hiç bir tesire merbut değil gibi görünen benzerlikleri tesbit et- mekten çekinir. Buna mukabil, umumi edebiyat, muhtelif mem- leketlerde gayri kabili inkâr birer yakınlık ârzeden bir çok edebi vâkıaları meydana çıkarmayı birinci vazifesi telâkki eder, ve bu yakınlıkları müşterek sebeplerin tesiri manasında izah etmeyi tecrübe eder. Şerif HULÜSİ
