20 Mayıs 1939 Tarihli Her Ay Dergisi Sayfa 94
İlim ve Fen j 95 m İ İşte, bu makalenin hedefi: terakkinin hakiki temellerini za i tanıtmak, bu temellerin şimdiki tekâmülünden yani tatbiki alka- : ilimlerin birleştirilmesi unification bakımından, neler beklemek- bilir te olduğumuzu tayin ve tesbit etmektir. ntelif i a Bugünkü terakkinin temellerini, gayri &Dik- i Berakkinin . — tatbiki hâlis ilimlerde sciences pures bu- in €- gölelleri; luruz. Daha on dokuzuncu asırda fizik, 2 bi ilimlerin en faydalısı olarak kabul edilmişti. O zaman mevcut tinap ilimlerin en değerlisi sayılıyor, beşerin, maddi refahını temin ki ta t ve islâh için, kullanılacak yegâne çare addediliyordu. Vakıa, el- EŞ i de edebileceğimiz bütün kolaylıklar, bütün maddi zevkler, ci- simlerin hassalarına, bünyelerine, tabiat ajanlarının faydalı ve- iser), ya muzır tesirlerine tâbidir. yi Arago'nun dediği gibi cisimlerden müstefit olabilmek için Zal her şeyden evvel onların hassalarını nazarı itibara almak ge- udre- rektir, bu hassalar: ya hendesidir, yahut fiziki. hayat Hendesi hassalar, her hangi bir cismin - mahiyeti nazarı nı çe- İk itibara alınmadığı takdirde bile - haiz olduğu vasıflardır.. Bu diyor. ; vasıflar kendisine değil, işgal ettiği feza parçasına aittir ve şun- “An- : lardır: ndisi- Feza ve mevcudiyet, buud, tecezzi kabiliyeti, yahut kısım- ı tek- i ların tarifi, mutlak veya kısmi hareket kabiliyeti. emiş- Fiziki vasıflar ise, cisimlerin mahiyetinden yahut teşekkül tarzlarından farkedilemez. Bu vasıflar, cisimlerde umumi ve v müşterek, yahut hususidir. i Cisimlerin: nüfuz kabiliyetinden yahut kabiliyetsizliğin- yn li den, tazyik ile küçülme, yahut küçülmeme hassasından, cesame- Di ie tinden, atalet kuvvetinden (inertie) inbisat kabiliyetinden bah- e E sedildiğini işitmiyen bir fabrika amelesi var mıdır? Bunlar, ci- beri k simlerin umumi hassalarıdır. Bazı hususi hassalar da; inhina i kabiliyeti, ittisâ, intirak ductilite hararet ve elektriki nakiliyet kadar i kabiliyetleridir ki, yine bir fabrika amelesinin bunları işitmemiş e g olması imkânsızdır. Bundan başka kristal gibi bazı cisimlerin m ği bünyelerinden de konuşulduğunu elbet duymuştur. Fakat amele, kinin bu hassalardan her birinin, fizikte hususi bir fiil teşkil ettiğini bilir mi?
