20 Mayıs 1939 Tarihli Her Ay Dergisi Sayfa 74

DESCARTES (1596 — 1650) Yazan: Hilmi Ziya ÜLKEN Modern felsefenin babası Descartes'ın (Usul hakkında nutuk) adlı eserinin 300 üncü yılı için yapılan büyük kongre, dünyanın her tarafında hararet ve alâka ile bekleniyor. Felsefi doktrini her ne olursa olsun bütün mütefekkirler onda kendilerinin hakiki temelini görmek hususunda o kadar müttefikler ki, bu hususta sağ ve sol temayüller, eski ve yeni bütün mezhepler birleşiyor. Descartes, hakikaten yeni ilme usul getirdi. Yeni felsefeyi açtı, skolastiği kapattı, eski felsefenin döküntülerinden insan zihnini kurtardı. Kendisinden sonra doğacak bir çok ilimler ve felsefelerin hareket noktası, mübeşşiri vazifesini gördü. Eğer insanların yaptıkları büyük işleri, tabiatın bir nevi mucizesi gibi görerek, onların hür iradelerine atfetmek doğru olsaydı, hakika ten diyebilirdik ki Descartes insani tefekkür tarihinin en büyük âbidesidir. Fakat, bütün bu tebcillerin yerinde sarfedilmiş olması için iki noktanın göz önünde tutulması lâzımdır: Birincisi - Descartes'ın bütün devrile beraber zaruri olarak meydana çıktığı ve uzun bir fikri tekâmülün son halkası olduğu; ikincisi de - Yi- ne onun tefekkür tarihinde geçilmesi zaruri olan bir merhale- den ibaret olduğu ve görmesi lâzımgelen vazifeyi yaptıktan