20 Mayıs 1939 Tarihli Her Ay Dergisi Sayfa 100
i hü- a un- bun- tedir. ii ko- k için ı tah- anası, ıplar, ıta'ya > git- upes) isleri- stenit : Ga- kabili ıstein umu- İlim ve Fen 101 Subjektivite (subjectivite) prensipine merbut kanunlar ise öyle bir fezanın hassalarını ifade eder ki bunun esaslı grupu ev- velkilerden daha umumidir. Nazari fizikte bu günkü başlıca mesele şudur: Mariani'nin mesaisine tevfikan en umumi müşahede fikrini tatmin edebile- cek en umumi bir grupu araştırmak. En umumi fizik kanunları- nın bedahet mertebesine konulması bu meselenin halline mü- tevakkıftır. Tatbiki ilimlerin terakkisi, maddenin en derin bün- ye ve mahiyetine nüfuz ederek onunla daha sıkı temas haline gelmeğe müsait olacak bu sureti halle, bizzarure bağlıdır. Bu fiziko - riyazi tasnif: kâinatta umumi bir nizamın hü- küm sürdüğüne dair beslediğimiz kanaata müstenittir, ancak, bu kanaatledir ki makul ve meşru görünür. Eğer kâinatta umu- mi bir nizamın hüküm sürdüğü kanaati olmasaydı, böyle bir nazariye ve tasnife kalkışmak abes olurdu. Riyaziye ile müşahedeye müstenit ilimler arasında gittik- çe darlaşan yakınlaşma ve münasebet, bizi, hem terkibi hem tahlili muadelelere götürüyor, bunların tecrübeye gittikçe uy- gun düştüğü tahakkuk ediyor. Çıkarılan formüller: tahlilin ne- nicelerini, tamamile kabili istifade bir hale koymaktadır. Bu hal, fikrin çalışmasını âzami bir şekilde osadeleştirmektedir. Böylece insan aklı, mümkün mertebe fazla malümat kesbet- mekle beraber melekelerinin derecesini de gösterebilir. Bu me- selede Hamilton'un dil hakkındaki hükmünü biraz değiştirerek tatbik edebiliriz: Sırf tecrübeye ait olan tasvirlerin hemen ekserisi, biraz sonra sönmek için parlıyan kıvılcımlara benzer; bunları teba- rüz ettirmek ve onları bir araya getirmemize medar olmak için formüller gerektir. Hulâsa: riyaziye dili, gittikçe tecrübeye daha uygun düşüyor. Halis ilimlerin, bütün nazari ve tatbiki kıymet- lerini kesbetmelerine yarıyor ve binnetice, riyazi dil langage math&matigue bu ilimlere, bütün maddi ve pratik değer ve fay- dalarını veriyor. Bundan şu netice çıkarılabilir: Son derece ilerliyen ihtisas yüzünden inhidama meyil teknik yapı &difice, kurtarılabilir; bunun için de, çok külfetli ve muazzam olmakla beraber imkân dahi- Teknik kurta- rılabilir:
