20 Mayıs 1939 Tarihli Her Ay Dergisi Sayfa 84

84 Her Ay hayet küçük tenevvülerin toplanmasile hâsıl olan ağır ve mü- temadi değişmede görüyordu. Bu fikir de - daha Darwin'in zamanında - mübalâğalı görülmüş ve şiddetli tenkitlere uğra- mış olmasına rağmen yine son senelerde yeni Darwin'ciler ta- rafından canlandırılmış ve yeni Lamarek'cılara karşı cephe yapmıştır. Üçüncü cereyan bu asrın başlangıcında doğan ve ba- zı dikkate şayan tecrübelerile her iki nazariyeyi kısmen zayıf- latan Hugo de Vries'nin seri” değişme (Mutation) fikridir. Fel- sefi tefsirler sahasında uyandırdığı akis itibarile bilhassa bu sonuncu cereyanüzerinde durmamız lâzımdır. De Vries, Şi- mali Amerikadan Avrupaya ithal edilen ((Enotd&ria Lamarckia- na) adlı bir nebat üzerinde 1886 - 1900 seneleri arasında esas- li müşahedeler yaptı. Bu nebatın G&. brevistylis ve E. lce- vifilia denilen iki nev'ini muhtelif toprak, hava, rutubet ve tazyik şartları altında yetiştirmek suretile onlardan yirmiyi mütecaviz yeni nevi elde etti. Bu tecrübelerinde nebatın ani değişmelerle bir neviden diğerine geçtiğini gördü. Böylece sabit yeni şekillerin tedrici ve mütemadi tekâmül ile değil fa- kat ani ve süreksiz bir surette vukua geldiğini gördü. Bu tec- rübeler, o zamana kadar gerek Lamarck, gerek Darwin taraf- tarlarının müttefik oldukları bir nokta üzerinde şüphe uyan- dırdı: Böylece tabii tekâmüldeki süreklilik (continuit&) fikri- ne karşı süreksizlik (discontinuit&) den bahsedilmeğe başladı. Bununla beraber yeni Lamarck'cılar ve yeni Darwin'ciler bu müşahedeleri kendi faraziyelerine göre tefsir ve kendi görüş- lerine irca etmekte gecikmediler. Bergson'a göre inkılâp yaratıcı tekâmür- lün ve hayat hamlesinin eseridir. O, ta- biatte devamlı veya atlamalı değişmele- rin dışardan gelen sebeplerle izahı için doğmuş birçok nazari- yeleri tenkit ettikten sonra, tekâmül ve inkilâbın bütün esa- Felsefede inkılâp fikirleri: sını bizzat hayatın hedefsiz gergin bir yay gibi atılıcı ve aşıcı olan kudretinde görüyor. Diğer cihetten, marxisme'e göre