20 Mayıs 1939 Tarihli Her Ay Dergisi Sayfa 152

154 Her Ay edebiyatının muhtelif asırlar zarfında temasta bulunduğu ede- biyatlar karşısındaki vaziyetini ana hatlarile çizmek şimdiden kabil olabilir. Türklerin tarihte yaşamış oldukları birbirinden farklı üç nevi medeniyete göre, Türk medeniyet tarihini ve onun bir şu- besi olan Türk edebiyatı tarihini de, Profesör Fuad Köprülü- nün gösterdiği gibi, (1) üç esaslı devreye ayırmak mümkündür: 1. - İslâmiyetten evvelki Türk edebiyatı, 2. - İslâm medeniyeti tesiri altında Türk edebiyatı, 3. - Avrupa medeniyeti tesiri al- tında Türk edebiyatı. 1. — İslâmiyetten evvel Türklerin oturmuş oldukları saha- nın şarkı, garbi ve cenubu sırasile Çin, İran ve Hint gibi, Milât- tan evvel şarkın kuvvetli üç büyük medeniyeti tarafından tah- dit edilmiş bulunuyordu. Türklerin, oturdukları sahanın şima- lile alâkadar olduklarına dair tarihte hiç bir malümata sahip de- ğiliz. Tarihlerinin bu devresinde muhtelif kabilelerden ibaret olan Türkler, en çok Çinlilerle münasebette bulundukları için, medeniyetleri hakkındaki malümatı Çin vakayinamelerinden öğreniyoruz. Göçebe bir hayat yaşıyan Türkler arasında, zaman zaman daha hâkim bir mevki işgal eden kabileler, ekseriya Çin sülâlelerinin himayesile bir devlet kurup, diğer kabilelere hük- mettikleri veya onları idareleri altına aldıkları oluyordu. Çin tarib'erinin bize bahşetmiş oldukları Hiyong - Nu'lar, Yu - Eşi- ler, Tu “vwu'lar veilâh.. orta Asya Türklerine hükmetmiş muh- telif Türk «abile - sülâleleridir. Bu devirde Türkler, oturdukları sahanın coğrafi hususiyet- leri itibarile, temasta bulundukları medeniyetlerin ve bu mede- niyetlerin getirdikleri dinlerin kuvvetli tesiri altında bulunu- yorlardı, Türklerin Şamanist dinleri ve bu dine bağlı ananeleri yanında, Hindistandan gelen Budizm, İran yolile girmiş olan Mazdeizm, Maniheizm ve Nasturilik gibi dinlerin ve bu dinlere merbut ananelerin yaşamış olduğunu biliyoruz. Türklerin bu yabancı medeniyetlerin edebiyatlarından da kuvvetle müteessir olduklarını tahmin etmekle beraber, bu gün bu devirlere ait mevcut vesikalar, Turfan, Kara Hoçada yapılan muh- 2) Profesör Fuad Köprülü, Türk Edebiyatı Tarihi, birinci cilt, Istanbul, Devlet Matbaası, 1926, s. 9.