20 Mart 1939 Tarihli Her Ay Dergisi Sayfa 80

İlim ve Fen 81 Ses dalgalarının inkisarı da, bilhassa askerlikte, çok mü- himdir. Havanın sühuneti her noktada ayni olmadığı gibi her zaman rüzgârlı havada bulunmaz. Havanın alt tabakalarının üst tabakalarına nazaran daha sıcak veya soğuk olmasına, rüzgârın ses istikametinde veya muhalif istikamette esmesine göre ses dalgalarının muayyen zamanda katettiği mesafeler değişir. Âdi şerait altında muayyen bir mesafeden işitilen bir ses diğer şart- larda (gece veya gündüz olmasına, rüzgârın istikametine göre) işitilmiyebilir. Büyükadanın horoz, davul veya köpek sesleri Heybeliden bazan işitilir, bazan işitilmez. Bir odanın penceresi biraz açılırsa sokak- Sesin difraksiyonu taki sesler odaya girip yayılır; güya pen- cere ses memba imiş gibi, Dalga istika- metine aykırı vaziyette olan açıklıklardan sesin girmesi hâdise- sine Difraksiyon (Tekâsür) denilir. Bu hâdise açıklığın genişliği dalga uzunluğuna, nazaran küçük olduğu zaman vaki olur. Bu- nu ses ve deniz dalgalarında kolay görürsünüz. Lodos dalgaları- nın Haydarpaşa dalgakıranının yanlarından kıvrılıp mendireğe girmesi bunun canlı misallerinden biridir. Fakat ziya dalgaların- da bu hâdiseyi görmek kolay değil. Çünkü ziya dalgaları ses dalgalarına nazaran hemen hemen 1,000,000 defa kısadır. Ziya ve ses dalgalarının karakteristikleri arasındaki başlıca farkın bu difraksiyon hâdisesinde bulunduğunu söylersek pek te hata et- miş olmayız. (Gürültü) hoşa gitmiyen ses diye tarif edil- diği gibi (perdesiz ses) de muayyen bir perdesi olmıyan sestir. Musiki sesi bir veya daha ziyade saf tonlardan mürekkeptir. Saf tonda riyaziyedeki ceyib münhanisile gösterilir. i Musiki sesinin başlıca üç karakteristiği var: (1) Frekansı, yani saniyedeki tekerrür veya teakup adedi, (2) Şiddet, ki ses kudretile ölçülür; (3) Ton bünyesi yahut keyfiyetidir. Bir sesin keyfiyeti sesi terkib eden basit tonların adedile değişir. Piyano- dan çıkan bir (la) ile kemandan veya saksafondan çıkan ayni (la) arasındaki fark bu keyfiyetten ileri gelir. Her üç cihazdan çıkan (la) ların fundemental (aslı) dalgalarının frekansları bir- birinin ayni olduğu halde keman telinden çıkan sesin armonik- 6 Musiki sesi, gürültü, perdesiz ses