20 Mart 1939 Tarihli Her Ay Dergisi Sayfa 78
İlim ve Fen 79 m e e e ii) Bir diyapazon veya diğer bir ses membai- Sesin intişarı nın ihtizaz etmesile sarsılan hava zerreleri bir mermi gibi atılmaz. Bunlar bulunduk ları yerden biraz ileri ve biraz geri gidip, bir rakkas topu gibi, ihtizaz ederler. Bu zerreler ses dalgaları geçtikten sonra olduk- ları yerde kalırlar (1). Bu hareket pek küçük olup en şiddetli seste bile milimetrenin kırkta biri kadardır. Zerrenin muvaze- net vaziyetinden en fazla uzaklaştığı mesafeye ses dalgasının vüsati denir ki bunun ruhunu ileride öğreneceğiz. Ses dalgası mahdud bir süratle etrafa ya- Sesin sürati yılır. Bu süratte vasatın kesafet ve elâsti- kisine bağlıdır. Meselâ 170 metre bo- yundaki bir çelik burunun bir ucuna çekiçle vurursak ses çelik burunun bir ucundan öbür ucuna 0.035 saniyede gittiği halde havada ses dalgaları bu mesafeyi 0.50 saniyede kateder. Hal- buki saatte 96 kilometre süratle giden bir otomobil 0.035 sani- yede ancak 90 santimetre kateder, İhtizaz eden bir cismin, meselâ bir diyapa- zonun veya bir keman yayının, saniyede 1000 defa ihtizaz ettiğini farzedelim. Bu ci- sim. her seferinde bir ses dalgası gönderir ve bir saniye nihayetin- de 1000 dalga göndermiş olur. Bu halde sesin bir saniyede katetti- ği mesafede, yani ses süratinde, 1000 dalga uzunluğu var demek- tir. Sesin süratini (v), saniyedeki ihtizaz adedini yani frekansı (£) ve dalga uzunluğunu (1) ile gösterirsek v — f X 1 münase- betini buluruz. Havada sesin sürati rüzgâra ve sıcaklık derecesi- ne göre değişmekte ise de biz burada hesablarımızı saniyede 340 metreye göre yürüteceğiz. Ses süratinin muadelesi Ses dalgasının yarısında hava zerreleri sıklaşır ve diğer ya- rısında seyrlekleşir. Ses dalgalarında hava zerreleri dalga kud- retinin intişar cihetinde ihtizaz ettiği için ses dalgalarına tulani dalgalar denir. Ziya dalgalarında ihtizaz kudretinin intişar hat- tına amud istikametinde bulunduğu için ziya dalgalarına arzani (11 Biz burada hava ve gaz zerrelerinin daima harekette oldukla- rını bir an için unutuyoruz. Bunları kudret geçmediği takdirde yerle- rinde sayıyor farzediyoruz.
