20 Mart 1939 Tarihli Her Ay Dergisi Sayfa 25

aort rene pin idim 24 Her Ay e m en epi Ne dlc esi isleri yine âmme sahasındaki işletmelerinin iktisadi verimleri ile pek te iftihar etmemeleri lâzımgelir. Filhakika bu tesisatları ve işletmeleri yakından görecek o- lursak, bunların hepsinin dikkate değer bir derecede boşa ça- lıştıklarını ve bütün bu tesisatta sabit masrafların gittikçe bü- yüdüğünü görürüz. Hususi ve âmme iktisadı, makineleştikçe, sabit masraflar artmaktadır. Şunu hatırlamalıyız ki bu sabit masraflar, bütün iktisadi teşebbüsler için tehlikeli bir unsur- dur. Son dünya buhranında en kuvvetli iktisadi teşe miz dahi sabit masrafları yüzünden, yani sabit tesisata yatırıl- mış olan para ile bu tesisatın, temin ettiği gibi gelirler arasın- daki nisbetsizlikden dolayı sarsılmışlar, bozulmuşlardır. Sehir- ler dahi âmme iktisadiyatında vücude getirdikleri tesisatın sabit masraflarından dolayı hastalanabilirler, Şehir vatandaş- ları ya ağır vergi yüklerile ödeyerek, ağır masraflara katlana- rak bu hasta vücudü kendi sırtlarında taşırlar; yahut bundan vaz geçerler. Bu takdirde de bu tesisat yavaş yavaş harabiye yüz tutar. 9 — Sermaye ve makine kendi esas mahiyetlerine, hususi- yetlerine göre kullanılmalıdır. Her ikisi de ayni kanunlar da- hilinde çalışır. Çünkü her ikisi de biriktirilmiş iş kudretini tat- bik sahasına kor. bbüsleri- Gerek sermaye, gerek makine gayet çabuk ve devamlı ça- lışmaya tabi tutulmalıdır. Ancak bu takdirde kendilerinden beklenilen verim hasıl olur, Hiç çalışmamak ve yahut istirahat etmek her ikisinin hakiki mahiyetlerinin haricinde bir şeydir. 10 — Bir çok belediye reisleri tanırım ki bunlar kendi mü- esseselerinin âmme iktisat sahasında nasıl bir iktisadi verim ile çalıştıklarını hiç bilmiyorlardı. Meselâ bunlara elektrik te- sisatlarının tam randımanlarına nazaran, ancak yüzde yirmi beş derecede çalıştığını ve bu tesisata bağlanmış olan serma- yeden yüzde yetmiş beşinin her gün muattal kaldığını söyledi- ğim zaman hayretler içinde kaldılar. Elektrik tesisatı için söy- lediğim bu misali nakliyat işleri için de tekrar edebilirim. Bu sahada dahi vaziyet başka türlü değildir. Her gün muayyen bir hatta yüz kişilik oturma yeri nak- leden bir tramvay bu yerlerin yalnız yüzde otuzunu müşteri- SA JA İm m Aa — Aİ