20 Mart 1939 Tarihli Her Ay Dergisi Sayfa 47

Felsefe, Ruhiyat ve İçtimaiyat 47 cessüdü, maddi ve ameli tahakkukudur. Bütün cihan tarihinin ruhu, onların tarihidir denebilir. Bir teselli noktası var ki, o da büyük adamların istifadeli dostlar olmalarıdır. Nakıs bile olsa, kendisinden bir şey kazan- maksızın büyük bir adamla konuşulamaz. O, canlı bir nur mem- baldır. Bütün âlemin karanlıklarını aydınlatmıştır, aydınlatıyor. Ve bu dışarıdan yakılmış bir lâmba değil, fakat ilâhi bir mevhi- be ile yanan tabii bir ışıktır. Öyle bir ışık ki fıtri ve orijinal bir hadisten, kahramanlık asaletinden kuvvet almaktadır. (1) ». Bu prensiplerden hareket eden Carlyle bü- Nietzsche: tün insaniyet tarihini kahramanların bir resmi geçidi haline getirmiş; milletler ve medeniyetlerin yerine ismihasları ikame etmiştir. Nitekim ayni asırda Nietzsche de bütün tarihi seyri (Übermensch) in sürüye dikte ettiği hâdiseler, «fevkalbeşer» iradesinin tahakkuku gibi görmektedir: «Her büyük adam retroactive bir kuvvete sahibdir. Onun yüzünden bütün tarih teraziye konmuştur, ve mazinin binbir sırrı onun elinde halledilmektedir. Tarihi tamamile mey- dana çıkarmak mümkün değildir. Mazi tamamile keşfedilme- miştir. Çünkü büyük adamlara aid daha birçok retroactive kuv- vetlerin bilinmesi lâzımdır. (2)». Tarihi hürriyetçilik fikirleri, determinizmin inikşafına rağ- men gene az çok tadil edilmiş şekillerde devam etmektedir. (Ernest Renan) a göre insani hürriyetin karakteri, ondaki na- mütenahilik şuurundadır. O tıpkı Pascal gibi insanı, psikolojik namütenahiliğin sahibi olmak itibarile tabii determinizmi için- de hür görüyor. Hıristiyanlık tarihine aid mütebahhirane ba- kışlarında bu hürriyetçi telâkki hâkimdir (3). Nitekim milli- yeti ve milli inkılâblar tarihini de ayni ruhi hürriyet (Liberte spirituelle) fikrile izaha çalışmıştır (4). (1l Thomas Carlyle: Les Heros, le culte des höros et VHöroigue dans VHistoire, trad-par J. Izculx. (1-4). (21 Födöric Nietzsche: Le Gai Savoir. (Historia oAbscondita). (31 Renan, (La vie de Jesus), (Les Anges), (Les Apötres) ve (Ante- Christ), (Averroğs) gibi eserlerinde tarihi &rudition sahifeleri ara- sında bu fikirlerini inkişaf ettirmektedir. (4) 1870 muharebesinden sonra Fransız milletini ikaz fikrile ya- zılmış bir eserdir. Ernest Renan: Gw'est ce gu'une Nation?