20 Mart 1939 Tarihli Her Ay Dergisi Sayfa 65

Felsefe, Ruhiyat ve İçtimaiyat 65 ewrmekten başlar, Sajes mektebi, her şakirdine, izzeti nefs mulâhazalarını bir tarafa bırakarak başkalarında kendisinin bir mütemmimini görmeyi öğretir. Bu fikir evlenmesinden ta- bii olarak yeni hususi fikirler doğacaktır.» «Mutlak manasile kimin kime karşı haklı olduğu meselesi yoktur ve prensip olarak bertaraf edilmiştir.» Felsefi düşüncesinin şahsiyete verdiği kıymet tarfile biraz Nietzsche'yi ve orkestral bir ahenk arayan tarafile Dilthey'i andıran Keiserling'den sonra bir Alman filozofuna geçiyorum. Simmel soruyor: «Eflâtun'un fikirler nazariyesinin, yahut Spinoza ve Sto- isien'lerin panteizm'lerinin doğru olup olmadığını, yahut Allahı zıdların ayni zamanda birbirne tesadüfü diye tarif eden Nico- las de Cuse'ün telâkkisinin veya Fichte'nin dünyayı yaratan benliğinin «vâkıalara uygun» olup olmadığı, ve yahutta Sche- Iling'in tabiatle zekânın ayniyeti veya Schopenhauer'in irade metafiziği akidelerinin hakiki olup olmadığı bu gün kimin u- murundadır?.» Ve «Bütün doktrinler, diyor Simmel, ekseriya müessir bir surette ret ve cerh edilmiştir; fakat bütün bu hataların içinde, kâinat karşısındaki reaksiyonlarının izini bırakan insanlık ti- pi, o ret ve cerhlere rağmen yaşamıtır; bu doktrinlerin üstüne ölmezliklerini temin eden bir mananın mühürünü basmıştır.» Bunların hakikatlerini tayin için, tarif etmeye çalıştıkları dışarı bir realiteden değil, her felsefi telkinin dibinde bulu- nan içeri bir realiteden hareket lâzımdır. Simmel'in felsefi düşüncesinden çıkan neticeye ve hulâ- saya göre felsefenin istikbali ne olacak? Grcethuysen'in namı- na verdiği cevap şudur: «Esasta hiç bir şey değişmiyecek. Filozoflar, mazide olduğu gibi, dünyayı muhtelif görünüşler altında tasavvur edecekler, Hepsinin kendine göre bir dünya- sı olacak. Bazan muhtelif dünya görüşlerinin birbirlerine yak- laştığını farkedeceğiz, o zaman müşterek görüşler seçebilece- ğiz. Daima,eskilerine katılan yeni filozoflar çıkacak, fakat bir görüşe ötekinden fazla kıymet verdiren ve onu kat'i olarak tesbit ettiren bir karara varmak asla mümkün olmıyacak.» «Dünyayı bir vahdet halinde tasarlamak, işte her felsefi