20 Nisan 1939 Tarihli Her Ay Dergisi Sayfa 54
54 Her Ay değil, ancak heyeti mecmua içerisinde temsil ettikleri şey iti- barile tesir ederler. Meselâ beş hücreden ibaret bir uzviyet ta- savvur etsek ve her hücrede beş surette tahakkuk edecek bir kuvve bulunsa, onların birbiri üzerine tesirleri neticesinde her biri bu kuvvelerden yalnız birini ve diğerlerinde bulunmıyanı tahakkuk ettirecek, böylece uzviyet, kendini teşkil eden hüc- relerden her birinin ayrı ayrı görebileceği işi bir arada ve bir- den görmüş olacaktır. Fakat bu tarzda dinamik bir sistem artık hücrelerin mihaniki tesirleri yekünu ile illi bir tarzda izah edi- lemez. Her teşekkülü izah için mutlaka karşılıklı tesirlerin he- yeti mecmuasını tetkik etmek lâzımdır ki onların hepsini bir- den kavrayamadığımız için, burada ancak bir statistik deter- minizmden bahsedebiliriz. Bundan anlaşılır ki dinamist görüş ve statistik determinizm fikri kudret ve madde sahalarında ol- duğu gibi hayat sahasında da mihanikci ve gayeci görüşlerin yerine kaim olmaktadır. Şimdi ayni meselenin cemiyet ve insani şu- Cemiyette tekâmül: ur sahasındaki görünüşlerini mutalâa ede- lim. Malümdur ki Spencer'denberi içtimai tekâmülü izaha çalışan iki Zıd noktai nazarla karşılaşıyoruz. Bunlardan biri cemiyetlerin basitten mürekkebe, mütecanis- ten gayri mütecanise doğru inkişafını hacim ve kesafet ile yani mihaniki bir surette izah etmektedir. Bu noktai nazara göre içtimai şekil değiş- meleri bu miktar değişmesinin neticesi ol- duğu gibi, içtimai iş bölümü de yine müsa- vi hacimlerde kesafet artmasının eseridir. Bu fikrin müdafaa edilebilmesi için evvelâ bütün içtimai tekâmülün yalnızca bu şartlara bağlı olduğunu ve bu şartların her yerde mutlaka bir içtimai tekâmül doğuracağını göstermek lâzımdır. Saniyen ba- zı vaziyetlerde bir sebepten ziyade netice olması ihtimali kuv- vetli olan bu «kesafet» hadisesinin de neden ileri geldiğinin an- laşılması icap eder. Nihayet iş bölümünde, parçalardan her biri yalnız başına hiç bir işe yaramıyan birer unsur olmalıdırlar ki, hakiki manasile illi bir izah mümkün olsun. Halbuki tabii ko- laylıklar yardımile nüfusun en fazla kesafet kazandığı yerler- İçtimaiyatta meka- nik görüş:
