20 Nisan 1939 Tarihli Her Ay Dergisi Sayfa 44

dd Her Ay ki; iste, atomun bünyesi hakkındaki bu yeni araştırmaların e- sasını Danimarkalı fizikçi (Niels Bohr) da buluyoruz. Bu zat Planck'danberi yeni fiziğe hâkim olan guanta nazariyesini ato- mun deruni bünyesine yaymak suretile müşkülâtı halletti: Her atom bir müsbet elektrikiyet yani (proton) bir de menfi elek- trikiyet yani (elektron) dan mürekkeptir. Proton yalnız başı- na atomun bütün kütlesini toplar, hafif elektron ise bir daire resmederek ve mesafenin murabbaile maküsen mütenasip ola- rak etrafında döner. Maxwel prensipinin müşkülâtı mevzuu bahis değildir, çünkü atomun maruz kalabileceği yagâne hal değişmesi ancak bir elektronun bir guantum dairesinden diğer guantum dairesine geçmesile mümkündür |). Burada bizim için mühim olan cihet, bir nüve etrafında müsbet ve menfi iki kuvve- tin karşılıklı tesirleri neticesinde (atom) un vücude gelmesi meselesidir. O suretle ki maddi âlemin par- çalanmaz esası gibi farzedilen ve cisimler arasındaki farkları meydana getiren bu maddi unsur, ancak elektron ve proton dediğimiz bir çok kuvvetlerin birbiri üzerine vaki tesirlerile ve dinamik bir nazariye ile izah edilmektedir (1, Determinizmden şüpheler: Bununla beraber guanta nazariyesinin 1925 tenberi geçir- diği yeni inkilâplar, az çok yerleşmiş gibi görünen atom telâk- kisinde değişiklik yaptı. Born ve Dirac'la başlıyan bu mühim değişmeler bilhassa Schrödinger, Heisenberg ve nihayet de Brog- liede inkişaf etti. Ancak mevce ve cisimcik telâkkilerinin bir nevi uzlaşmasile halledilebilen bu buhranın meydana çıkardığı en esaslı fikir, atomu teşkil eden veya serbest halde bulunan bir elektrondaki muayyensizlik fikridir: Buna göre, «Bir cisimcik bir mahal ve bir sürate malik olabilir. Fakat hiç bir kati tef- sirde onlara malik olamaz.» Eğer yalnızca bir tahmin ile iktifa edebilirsek, mutlak bir illiyet yerine kuvvetli bir ihtimaliyeti koymağa razı olursak bir cisimciğe hem bir mahal hem de bir sürat atfedebiliriz. Şayet (mahal) i kat'iyetle tayine çalışırsak (1 A. S. Eddington: La nature du monde phisigue. (Shj. 191 - 199) «La theorie des Çuanta» (2) Lodge: Eleciricit& et Matiğre; N. Lassky'nin evvelce zikredi- len eseri.