1 Ocak 1938 Tarihli Her Ay Dergisi Sayfa 80

82 Her Ay lar modası birden ehemmiyetini kaybetmemiş, Fransada, Almanyada ve İngilterede XIX. uncu asrın ilk senelerinde, hemen hemen daima ahlâki bir mesele vazetmekle beraber hissi tarafı da kuvvetli olan şahsi romana doğru inkişaf et- miştir. Walter Scott'la başlıyan ve Avrupada büyük bir alâ- ka ile karşılanan tarihi romanın Avrupa edebiyatında han- gi tarihte veya devirde ehemmiyetini kaybettiğini saraha- ten tayin etmek güçtür. Buna mukabil, İtalyan şairi Pöt- rargue'la başlıyan sene cereyanının, XVII. nci asırda ehem- miyet kazanan klâsik trajedinin, ayni zamanda didaktik o- lan idiVlerin, romantizm devrinde inkişaf eden felsefi dra- mın edebi alâkalarını hangi tarihte kaybetmiş olduklarını tesbit etmek imkânı mevcuttur. Bu iki sual iyice vazedildikten sonra - maamafih bu va- zediliş muvakkattir; zira, şayet bu meseleler evvelden se- zilebilen haddin ötesine kadar teşmil edilemezse, tetkikle- rin başlıyacağı anda, bilinmiyen yeni bir takım sualler or- taya çıkabilir -, izah ameliyesi başlar. Bundan sonra da, me- selenin iyice tenvir edilebilmesi için, birçok edebiyatlardan mümkün olduğu kadar çok edebi metin ve hâdiseleri el al- tında bulundurmak üzere esaslı bir araştırmaya girişilir. Prensip icabı, istifae edilecek edebi metinlerin miktarı, a- raştırmayı yapan âlimin tanıdığı lisanın adedile muayyen- dir. Hakikaten bazan, bu miktarı eserin hitap ettiği kari zümresinin lisan kültürünün tahdit ettiği de olur. Hakika- ten, araştırma sahası, ekseriya, pek mahduttur: Birbirine komşu, veya ayni tesirlere tâbi olmuş, ayni devirde ayni ce- reyanları müştereken devam ettirmiş bir edebiyatlar grubu- nu ihtiva eder. Bu edebiyatlara ait metinlerden gelişigüzel istifade edilemiyeceği için, izahın her şeyden evvel, ihti- mamla hazırlanmış bir bibliyografi'ye istinat ettirilmesine ihtiyaç vardır. Bu meseleler üzerinde uğraşan âlim, bilhas- sa muhtelif devirlerin, edebi grup ve hareketlerin tarihi- ni teferrüatiyle öğrenmeğe gayret edecektir. Araştırmala- rına noktai hareket ve kısmen de olsa bir istinatgâh temin etmek için, bu meseleler üzerinde yapılmış olan mukayese- sa TI, lel ya mı ne le« lel yü da çol tl rin pel iste