1 Ocak 1938 Tarihli Her Ay Dergisi Sayfa 43

ın Edebiyat ve Sanat 45 mektedirler. Yaptıkları şeyler ruhi meziyetlerine aynen te- vafuk ediyor. Her şey sarih. Halbuki Don Kişot'ta vaziyet başkadır. Onun hareket- leri pek iyi; fakat bu iyi hareketlerin müsbet manası yok. Neticeleri maksada tekabül etmediği için gülünç oluyorlar. Bir kadını bütün ruhu ile sevmek, herkesi bu ideal kadının güzelliğine inandırmak, onun şöhretini korumak için kendi hayatını tehlikeye koymak çok güzel bir şey; fakat sırf ser- güzeşt olsun diye herkese bu ideali görmeden kabul ettir- meye uğraşmak ve insanların fena itiyatlarını lüzumsuz ye- re tahrif eden bir kavgaya girişmek ancak gülünç olabilir. Sonra hakkında hürmet ve hayranlık istenen bu kadın ide- al kadınlığın cazibesini biraz temsil etse ne ise, Don Kişot”- un ideali kaba ve bayağı bir köylü karısı olunca iş değişi- yor, Bizden kuvvetli olanlarla mücadele etmek şüphesiz gü- zel bir şey; fakat kuvvetliler Don Kişot'a göre birer dev, hakikatte ise birer yeldeğirmeni olunca mücadele gülünç o- luyor. Çünkü ayni hareketle ahlâki gayeleri düşünüldüğü zaman güzel, fakat zihni ve nisbet kıymetleri ölçüldüğü za- n gülünç olabilirler. İyilik yaparken bir merhamete yahut gülünç bir cesarete düşmek tehlikesi vardır. Don Kişot'tan 50 sene sönra Moliğre kadınlar mektebinin tenkidinde Ar- he'den bahsederken: “Ayni adamın bazı hareketlerin- de gülünç bazı hareketlerinde makul olması imkânsız değil- dir.,, diyordu. Bu cümlede nasıl bir hikmet saklı?. Şüphesiz birçok tecrübelerden sonra inkisarı hayale uğramış bir hik- met; insan seciyesinde kat'i bir vahdet olmadığını, ruhumu- zun parçalı ve yamalı olmasını görmekten doğan bir hikmet, Fakat asıl fikir asalet ve itibarın, maksat ve neticenin her zaman müvazi gitmedikleri fikridir. Moliğre'in bu sözünde bir realizm dersi, hayatın mudi- liyetine bir intibak, beylik idealizmden feragat ve hakikati olduğu gibi göstermek arzusu bulunmaktadır. Fakat haki- katler her zaman pahalıya mal olur: İyi hareketleri gülünç göstererek Moliğre ve Cervantes'in realist sanatları ancak ilâhi adalet imanının zayıflamasile kabil olmuştur. Bu iki