7 Mart 1938 Tarihli Her Ay Dergisi Sayfa 16

Siyaset ve İktisadiyat 15 da çok dedikodulara meydan vermiş olan, ismi heybetli bu muâhedenin ne gibi ahval ve şerait içinde, nasıl bir kafadan ne yolda çıktığını, en sağlam kaynaktan nakletmeden ev- vel, iki asırdanberi ikbal yıldızı sönmeye yüz tutan Osman- li İmparatorluğunu düştüğü “inhitat,,dan kurtarmaya en evvel başlamış olan o devrin muasırı üçüncü Selimin halefi, Mahmudi Adli zamanında Babıâli siyasetini idare eden Ko- ca Reşit Paşa devrinde - diplomaside en mühim muvaffaki- yet âmili olan istihbarat işine ne kadar ehemmiyet verildi- gini gösterdiği için istitrad kabilinden yazıyorum ki: O zamanlar Avrupa kançalaryalarında Osmanlı devle- tini yakından, uzaktan alâkadar edecek bütün müzakerat ve tertibat gibi, hikâye ettiğim mahrem hâdise de - işin için- de bulunan hükümdarlardan başka henüz kimsece bilinme- mişken - o vakitlerde Avrupa siyasetini parmağında çeviren Prince de Metternich'in en yakın adamlarından, maruf bir şahsiyet olan Chevalier de Gentz'in Eflâk prensliğine ta- yin edilen Fener Beylerinden Aleco Karaca vasıtasiyle temin kılınmış bulunan dostâne müzahareti cümlesinden o- larak, Prense yazdığı mahrem mektuplardan vaktı zama- nında haber alınmıştı... Büyük tanınmış her “sahipkıran,, gibi, imparator A- lexandre'ın da kendisine has acaip huyları varmış... Onu ya- kından tanıyanların sözlerine bakılırsa: Yıllardanberi ken- disine âdeta - dervişliğe sapmış derecede- aşırı bir “zühtü tek- va,, tezahüratı görülmeye başlamış imiş.. Hattâ, uzun süren Viyana kongresi müzakereleri sırasında, Çar'ın bu yoldaki temayülâtı hususi görüşmeleri ve notlarında daha o zaman- lar açık bir surette göze çarpmakta ise de, bu hali kurnaz- lığına veyahut bir oyun oynamak kastiyle böyle gözükmek istemesine hamlolunmuş imiş... Napolyona karşı açılan son sâvaş sırasında - 1815 ha- ziranında - böyle bir hâleti ruhiye içinde İmparator Haydel- berg'ten geçerken, bir sene evvel muzafferane girdiği Paris dönüşü İsviçrede tanıdığı Litvanyalı Madame Krüdner is- minde bir kadınâ tekrar tesadüf eder. 1802 de Berlin sefir-