1 Haziran 1933 Tarihli Kadro Dergisi Sayfa 31
Para bulmak maksadile Devlet doğrudan doğruya iktisat teşeb- büslerine de girdi. Madenler işletti. Ticaret yaptı. Gemicilik etti. Kısaca maliyeye varidat termin edecek her membaa el attı. Aynı hws Devleti yeni doğmakta olan kapitalist bilhassa ticari menfaatlarla mezai iştirakine sevketti. Hükümdar ile sermayedar tabii müttefikler haline geldiler. Her ikisi de aynı gayeyi güdü- yordu: Para kazanmak. Bundan başka her ikisinin de kurunu vustai fecodal nizama, şehirlerin lanca tahdidatına karşı müşterek düşmanlıkları vardı. Hükümdar, nüfuz ve hâkimiyetinin genis sa- halara yayılmasına engel olan şehirler ve feodallerle mücadele ediyordu. Kapitalist menfaatlar da loncaların tahdidatından, memleketi parçalı bir bohçaya çevirmiş olan dahili gümrüklerden müştekidi. Adım başına mahalli otoritelere gümrük vermekle iş adamları ka- zançlarının bir kısmını bu tufeylilere terke mecbur kalıyarlardı. Bu menfaat ve hedef iştiraki dolayısile Daevlet, kapitalist men - faatların hâmisi oldu. Aldığı bütün tedbirlerde ticaretin ve sana- yün inkişafını, olmıyan yerlerde bunların ihdasını istihdaf edi- yordu. Bu hedefe varmak için Devletin takip ettiği merkantil si- yasetin unsurları şunlardı: 1 — İmtiyazlar vermek, 2 — İnhisar lar bahşetmek, 3 — Reglamanlar koymak, 4 Prim vermek. İkinci Henr?nin bir mektubunda (13. VI. 1568) imtiyazların maksadı şöyle tasrih edilmişti: «Ahlâk ve sanat sahibi kimseleri diğer eşhasın #evkinde tanımak ve bunlara imtiyazlar bahsede- rek iyilikte bulunmak ve bu suretle Krallığımız dahilindeki ta- bamızın ferden ferda hepsindeki kazanç arzusunu takviye ve teş- vih etmek istiyoruz.» Müteşebislere verilen inhisarların kurunu vusta inhisarlarından farkı birincilerin şahsi ikincilerin lonca inhisarları olmasında idi. Krallar tarafından bahşedilen inhisarlar istihsal, ticaret ve münakale inhisarları olmak üzere muhtelif şekiller almıştı. Bir kaç misal verelim: Fransada siyah ipekli çorap imali Lion şehri- nin inhisarı altında idi. İngilterede XVII inci asırda kömür tica- reti New Castell tüccarlarının elinde toplarmıştı. Fransada sat- lacat ipeklerin Lion'dan geçirilmesi imtiyaz halinde idi. Hari - ci ticarette muayyen memleketlerle ticaret yapmak hakkı muay- yen şirketlere verilmişti. Meslâ 1719 da tsis edilen Campagnie 8i
