1 Eylül 1932 Tarihli Kadro Dergisi Sayfa 28
lâzımdır. Buralarda bir çok köyler, bir veya bir kaç kişinin tahlı temellükündedir. Köylü hür olmakla beraber ağa veya beyin mülkü olan arazinin demirbaş müstahsili halindedir. Ekseriyetle bir köyün bir veya bir kaç sahibi vardır. Küyler gedikler vası- tasile müteaddit kimseler arasında taksim olunmuştur. Gedik, bir müstahsilin ailesi efradı ve çifti ve hayvanile çalışarak ma- işetini temine kifayet eden araziye derler. Anadolunun garp ve orta kısımlarında arazi münasebetleri derebeylik karakterini daha çok kaybetmiştir. Toprak sahibi, müstahsili tarihte gör- düğümüz gibi angarya mesaiye icbar ve müstahsilin mahsulüne keyfi olarak iştirak edemez. Müstahsil ile toprak sahibi arasın- da hür bir anlaşma vardır. Derebeyliğin mümeyyiz vasfı olan tâbilyet ve hu tübiiyetin icap ettirdiği mahsule iştirak tarzları kalmamıştır. Bunun için garbi ve orta Anadoludaki urazi müna- sebetlerine derebeylik dezil, derebeyliğin bir istibalesi olan «toprak ağalığı» iszmini vermek münasip olur. Toprak ağalığı- nın mümeyyiz vasıfları şunlardır: 1 — Toprak ortakçılıkla işletilir (11. 2 — Ortakçı ile toprak sahibi arasındaki istihsal münasebetleri nakit değil ayniyat tarikile cereyan eder. 3 — Ortakçı ioprak sahibine kurunu yustaf hukuk bağlarile değil, borç (iş üzerinden borçlanma) gibi iktisadi rabıtalarla bağlıdır. Toprak ağalığında derebeylik rejiminden bakiye kalan unsurlar şunlardır! 1 — Ortakçılık tarzı. 2 — Toprak sahibi müstahsil arasında ayniyâta müstenit istih- sal münasebetleri. 3 — Topraksız veya toprağı kâfi gelmiyen köylüye mukabil ge- niş arazi mülkiyeti. Ortakçılık tarzı derebeylik kadar eskidir. Buna Osmanlılarda olduğu gibi Bizanslılarda da tesadüf olunur. Toprağını işletmek istiyen toprak sahibi ile toprağı kâfi gelmiyen veya olmıyan müstahsil arasındaki münasebetler ortakçılık tarzında cereyan etmiştir. Hattâ Kanuni Sultan Süleymanın kanunnamesinde, şeh- zadekân arazisinde ortakçılık eden müstahsillerin angarya me- saiden muaf tutulması hakkında kayıtlar vardır. (1) 3 üncü va 4 anrtı Kadrodaki yazılarımıza müracdat. 28
