1 Eylül 1932 Tarihli Kadro Dergisi Sayfa 23

Milli Tktısat betkikleri: Türkiye'de — toprak ağalığı İsmall Husrev. L Geçen iki makalemizde Türkiyede derebeylik rejiminden bahs- ederken, mütalealarımızın merkezi sikletini derebeyi ismini ver- diğimiz içtimat unsurla köylü arasındaki istihsal münasebetleri teşkil ediyordu: derebeyi ile köylü arasındaki tâbiiyet şekilleri, mahsule iştirak tarzı ilh. Bu içtimai istihsal münasebetlerinin bir diğer cephesi daha vardır ki, o da toprağa tasarruf veya te- mellük edenle devlet arasındaki hukuk münasebetleridir. Bun- lar toprak mülkiyetinin temin ve teyidine müteallik münasebet- lerdir. Osmanlılar devrinde bu münasebetlerin tarihi seyrini iki devire ayırmak mümkündür: birinci devir Tanzimattan ve ara- zi kanununun neşri tarihinden evvel, ikinci devir de sonradır. Yalnız tanzimat ile arazi kanununun neşri tarihi arasında küçük bir intikal safhası vardır ki, bu safhanın tecrübeleri, arazi ka- nununU h&nrı&ml,lll'. Birinci devirde arazi sahibi ile devletin münasebatını tanzim eden bir kanun yoktu. Beş buçuk asır süren bu deyirde arazinin sureti tasarrufuna dair ahkâm ve muamelât «kahkâmı ser'iye ve fetavayi şerifep ile faslolunurdu. Yalnız Kanuni Sultan Süleyman zamanında «ahvali mülk ve raiyets tanzim olunurken bir de ara- zi kanunu neşredilmişti. Bu kanun bir taraftan sipahi ile raiyyet arasındaki münasebetleri yani raayanın sipahi derebeyine olan tâbiiyetini teyit, diğer laraftan da sipahi ile devlet arasındaki münasebetleri tanzim ediyordu. Birinci devirde arazi rejiminin hukukt? kaidesi ne idi? Osmanlı saltanatının teessüsünden itibaren (fetholunan memle- ketler arazisinin bir kısmı (Rumeli ve Anadolu arazisi gibi), «Arazii memleket» itibar olunmuştu. Bu arazi, fetholunduzu halde fatihleri arasında (Beynelganimin) taksim edilmeksizin, 28