1 Temmuz 1932 Tarihli Kadro Dergisi Sayfa 23
HB sancaklar gibi ebvap ve mahsulâtı lalıriri defter olunur. İçinde zeamet vardır. Sefer oldukta zaimleri ve erbabı timarı ve alay beğisi ile sancak beyi ve sair sancaklar gibi beylerbeyisile konup göçüp bayrağı altında sefer hizmetin eda ederler. Ferman olan hizmete gelmezlerse, sancağı oğluna veya akrabasına verilir. Ama hükümetler tahrir olunmamışlır. İçinde zeamet ve timar yoktur. Hakimleri mülkiyet üzre zapl ve tasarruf ederler. Mef- ruzülkalem ve maktuülkadem olup ebvabı mahsulâtı her ne ise kendileri mutasarrıftır. .. Mefruzülkalem olan beylere divandan cevap yazılır... Eyaleti Vanda, mülkiye üzere dört hükümet vardır... Eyaleti Şehri Zorda hükümet veçhile bir sancak yar- dır... Livayı Bağdatta berveçhi hükümet idare olunan iki liva vardır... İraktaki hükümeti ümadiye berveçhi mülkiyet idare olunur.» Bütün bu tam mülkiyet üzre idare olunan yerlerde (Simdiki şark vilâyetlerinde) hâlâ izlerini gördüğümüz hakiki toprak kö- leleği hâkimdi. Osmanlı hükümetinin zafı neticesi veyahu? İra- na karşı takip ettizi siyaset icabı olarak buralardaki «Ekrat beylerisnin arazisi Osmanlı arazi teşkilâtının çerçevesi içina a- lınmamış ve binnetice koyu bir toprak küleliğine müstenit bir derebeyi nizamı bugüne kadar yaşamıştır. Buralarda Bayin, toprakta çalışan üzerindeki hakkı kat'i ve mutlaktır. Mahsule iştirakin kaideleri filân yoktur. Mahsulü eken, mahsulü ile bir- likte beyin mülkiyeti altındadır, Bu tip derebeylik Avrupa derebeyliğinden de daha geridir. Yu- karda bahsettiğimiz Roma devrinin esaretinden farksızdır. Bosna-Hersek ve Eflâk-Buğdan dereberliğinin Avrupa Feo- dalitesinden farkı yoktur. Oralarda istilâlardan sonra AÂyvrupa Feodalitesi aynen ipka edilmiştir. Hattâ bir çok ÂAvyrupa tarih- çileri buralardaki feodal nizamın Osmanlı toprak münasbatına müessir olduğu kanaatındadırlar. Bu makalemizin dar çerçevesi içinde yalnız ana hatlarını sltatik olarak kısaca göstermiye çalıştığımız Osmanlı derebeylik niza- mının tarihi istihaleclerini ve bu istihaleler neticesi yaşadığımız devire nelerin intikal ettiğini gelecek makalemizde arıyalımı,
