1 Ekim 1932 Tarihli Kadro Dergisi Sayfa 21

le teessüs etmekle kalmaz Aayni zamanda alış veriş vasıtasile tanzim olunur. Fiatın tereffüü, yüksek bir kür, tenezzülü de al- çak bir kâr verdiğinden pazarda fiatlerin temevvücü, müstah- sillerin sermayelerini hangi istihsal şubelerine yatıracaklarını gösteren bir ibre vazilfesini görür. Liberal iktisdın iktisat prensi- bi, zati ihiyaçların tatmini daeğil, kâr temini zihniyetidir. Bina- enaleyh kâr nerede yüksek ise, müteşebbis sermayesini oraya yatırır. «Kiymetleri nemalandırmak, müteşebbisin enfüsi gaye - sidir», Liberal iktisatta iktisadi teşehbüslerin cemiyet için faide- li bir sekilde tesisi zihniyeti yoktur. Sermayelerin hareketine ce- miyetin şuuru hâkim değildir. Kimse kimseyi sen şu işe sermaye yatırma diye icbar edemez. Bumnun içindir ki Liberal iktisatta iz- tihsal şubelerinin mütevazin inkişafını #öremeyiz. Bazan bir iz- tihsal şubesi, kâr seviyesinin yüksekliğinden dolayı feykalâde ittisa eder. Diğer bir şube ise geri kalır. Sermayelerin hareketi- ni, fiatların seyri idare eder demiştik. Bu söyle cereyan eder: Meselâ yüksek bir kâr norması veren bir istihaal subesine fazla sermaye yatırılır. Fakat bu sermaye yatırılırken, piyasanın ha- zım kabiliyeti ve diğer evvelden görülmiyen hâdiseler hesap edilemez. Çünkü liberal iktısatta ihtiyaçların hacmi meçhuldür. Müteşebbis mechulât üzerine hesap yürütür. Fazla sermaye Vaz'ı istihsal ile alım kuvveti arasnda bir nispetsizlik tevlit eder. Fi- atlar ve binnetice kâr norması düşmiye bazlar. Nispet teessüs edinciye kadar bu şubeye yatırılmış sermayeler ya geri alınır ya- hut mahvolur, Bir mişalle bu hâdiseyi canlandıralım: — 1927.28 Anadolu kuraklık seneleri, Türkiyede değirmenciliğin yüksek kârlarla çalıştığı senelerdir. «Değirmen sanayii bu senelerde di- ger sanayi istihsal şubelerine nazaran birinci derecede hür te- min etmiştir. 1927 de kâr yüzde 23 iken 1928 de yüzde 32 olmuş- tur. Bir sene evvelisine nazaran yüzde 9 tezayüt vardır. Bir kaç müessesede hâr yüzde 50 ya kadar çıkmıştır». |*|) Bazı değir- mencilere göre daha fazla kâr temini ihtimali de varmış. 1928 senesinde 220,636 lira yani alettakrip yüzde 35 kazanmış olan xŞark değirmenciler şirketi» tarafından umum? hissedar heye - tine verilen raporda «Kaârin daha büyük yeküna baliğ olması kabil olduğüu halde un vesminin tenzili şayialarının satışı durdur- S1 Scmeü:rd:ki bharekeli. Hamit Tahsin ve Remzi Saka &. 4B. İstanbul 1920. (*) Köoza S. 48-49, 21