1 Ağustos 1932 Tarihli Kadro Dergisi Sayfa 33

leri birbirine karıştırmamak lâzımdır. İkinci tip mültezim yalnız âşarın tahsili işini üzerine almıstı. Halbuki tanzimatın ilga et- tiği birincisi sahibi arzdı. Muhassil, miri arazinin varidatını tahsile memurdu. O da bir kaza veya liva dahilinde miri arazinin ihale ve tefvizi işlerini görür ve sahibi arz addolunurdu. Âyan ve voyvodalar ise, memleketin sahibi nüfuz kimseleri idi. Bunlar mahalli idari ve mali işlerle meşgul olurlardı. Ahali tarafından secilir ve bilâha- re ahaliye başbelâsı kesilirlerdi. Deylet bunları fermanlı ilân ederek derebeyliklerini tasdik etmişsti, Kendilerine «âyanı vilâ- yet ve iş erleri» diye hitap ederdi. Devlet otoritesi gevşedikçe bütün bu içtimai anasır taşraları ellerinc geçirdiler. — İçlerinde köyler va köylüler bulunan vasi araziye tesahüp ettiler. Köylü- nün varidatına istedikleri gibi istirak ettiler, İstedikleri gibi ver- giler tarhettiler, Sipahi derebeyliklerindeki istihaleyi tevlit eden bütün bu sebepler de ayrıca büyük ve umumi bir sebein netice- siydi: Osmanlı imparatorluğu, artık büyük istilâlar devrini ya- şamış ve hudutlarda daima mağlübyietlerle karşılaşıyordu. İsti- lâların getirdiği bol ganimet varidatı tükenmis va lüzumsuz harpler, iaraf ve sefahatler büyük masraf kapıları açmıştı. Bun: ları kapamak için Osmanlı saltanatı ve Osmanlı derebeyliği göz- lerini dahile çevirmişti. Kuruyan varidat menbalarına timarlar üzerinde spekülâsyon ve raayanın hudutsuz : istismarı tarikile can vermeğe çıılııı)nrdu Raayanın nasıl istismar edildiğini «Kâtip Çelebi» nin «Düsturülamel» risalesinden (1645) akuyalım: «Rakımılhurut bin kırk beş tarihine gelince, on iki sene mema- liki mahrusada gezüp ekser kariyeleri harap görüp Şahı Acem memalikinden Hemeden ve Tebriz ülkelerine vardıkta on beş yirmi menzil hadar mesafede bir harap kariye görmek vâki ol- madı». «Virmi seneye karip zamanda taşralar bilkülliye berbat olduğu haddi tevatura ermiştir. Bu telâşın sebebi izaf ve müzaaf tekâliftir. Baisi âzamı odur ki, emanet ehline verilmek ve naehil ve gaddarın hakkından gelinmek lâzım iken cümle menasip (be- legan mabelâğ beyü limeniyezi?) olup iştira eden melâin istical ile ol maddeden verdiği mali habisi maziyede cem ve gaspla sây üzere iken zarirret behanesile birine dahi bey edüp ol var- dıkta dahi ziyade taaddi eder. Raaya fıkarası, taz'if olunan te- kalifi şakke ahdesinden gelemezler iken zalimlerin bu veçhile Ş 3305T