1 Ağustos 1932 Tarihli Kadro Dergisi Sayfa 30

Milli İktisat tetkıkleri: Türkiyede derebeylik lre]imi. smail Husrev. Geçen makalemizde Osmanlı tarihinde derebeylik rejiminin üç tipini tesbit etmiş ve her birinin ayrı ayrı vasıflarını göstermiş- tik. Bu üç lip şunlardı: Sipahi derebeyliği, Ruhani derebeylik, Serbest derebeylik. Tarihimizde derebeylik sistemi zamanla büyük istihaleler geçir- di. En büyük istihaleyi Sipahi derebeyliğinde müşahede ederiz. Bu istihaleler geçen asırın ilk nısfında Osmanlılar - dev- rinde oldu. Diğer lip derebeyliklerde Cumburiyet — devri- ne kadar bariz bir tahavvül göremeyiz. Osmanlı idare- si bunları aşağı yukarı aynen muhafaza etti. Meselâ Ruhani derebeylikte, Cumhuriyetin tekkeleri ilga ettiği gü- üe kadar esasa taallük eder mahiyette bir değişme olmadı. Yar- nız Sultan Mahmut zamanında bektaşi tekkelerine mülhak köy- lerin adedi tenzil edilmek suretile Bektaşi derebeyliğinde kem- mi bir getileme olmuştu. Saltanat idaresinin «Ekradı şecaat ni- hat» diye hürmet ettiği şarktaki serbest Kürt derebeyliği ise Cumhuriyet idaresine, bilhassa şeyh Sait isyanına kadar harici şeklini aynen muhafaza ektli. Cumhuriyet hükümeti Kürt beyle- rinin arazisinin satın alarak köylüye tevzi etmekle serbest dere- beyliğin dahili bünyesinde bir istihaleye sebep oldu ki, bundan ile- ride bahsedeceğiz. Bosna ve saire zamanla elimizden çıktığı için buralardaki feodaliteyi mevyzuubahis etmiye hiç lüzum yoktur. Osmanlı devrinde Sipahi derebeyliğinde gördüğümüz istihale- yi tevlit eden sebepleri iki kısma ayırmak mümkündür: 1 — Mali müzayeka dalayısile timar ve szaametlerin spekülâsyon mevzuu olması, 2 — Sallanat merkezinin eyaletler ve vilâyetler üzerindeki oto- ritesinin yıkılması. Timarlar üzerindeki spekülâsyon şüyle başlamış ve cerayan et- mişti; S0