31 Ekim 1960 Tarihli Akis Dergisi Sayfa 34

KİTAPLAR Hatıralarım (Hilmi Uranın hatıraları, 1905- 1950, Ayyıldız Matbaası 1959, Anka- ra, 678 sayfa, 1750 kuruş) gi Uran adı, hafızası nisyan ile malül olmıyanlarca, 1950 seçim- lerini C.H.P. ye kaybettiren adam olarak bilinmektedir. Bu, bir derece- ye kadar doğru, bir dereceye kadar da yanlış bir hatırlamadır. Ancak şurası muhakkaktır ki, 1950 yılında CHP. seçimleri kaybettiğinde Hil- mi Uran, CHP. yi elinde tutan a- damdır. C.H.P. nin seçimleri kaybet- mesinde Hilmi Uranın rolü ne olmuş- tur? Bu sorunun cevabını aramak sor ve uzundur. 1946 yılında tek parti devrinden yında, zamanın Cumhurbaşkanı İnö- nü pek haklı bir noktayı ileri sür- müştür. İnönü, çok partili demok- ratik hayatta Cumhurbaşkanlığı ile Parti Başkanlığının bir anda yürü- meyeceğine işaret ederek (bunların birbirinden ayrılmasını istemiş, an- cak bu talep, o zamanki bazı şak- şakçılar tarafından frenlenmiş, İnö- nünün illâ da Parti Başkanlığında kalması istenmiş, bu arada bir Genel Başkan Vekilliği ihdas edilmiştir. İşte sıfatı Genel Başkan Vekili ol- masına rağmen 1947 yılından ren CHP. nin füli idaresini eline a- lan adam Hilmi Uran olmuştur İnönü, 1947 den 1950 Mayısına kadar ismen partinin Genel Başkanı olarak görünmüşse de, aslında parti işleri ile uğraşmaktan uzak kalmış- tır. İşte bu devre içinde CHP. yi bilfül idare etmiş olan Hilmi Uran- dır. Hilmi Uran, 1950 hezimetinden sonra, belki uğradığı akıbeti kendi- sine yediremediğinden, belki çekin- diğinden, belki de Partinin idaresini genç ellere bırakmak isteği ile si- yasi hayattan çekilmiştir. 1960 baş- larına kadar her türlü işten elini çek- miş bir insan olacak İstanbulun ban- liyösündeki köşkünde uzlet köşesin- de oturan ve sonra da hakkın rahme- tine kavuşan bu CHP. linin son yıl- larında yazdığı hatıralar elbette ki dikkat çekici olacaktı. Nitekim da- ha önce bir İstanbul gazetesinde yayınlanan, bilahare de kavuniçi bir kapak zarfı ile piyasada arzı endan eden Hilmi Uranın hatıraları zamanda büyük bir rağbet gördü. C. H.P. nin ilk ve son Genel Başkan Ve- kili hatıralarında neler diyordu? Herkes bunu merak etmişti. Hatıra- lar, DP.ile C.H.P. arasında pek kuv- vetli bir rekabetin hüküm sürdüğü günlerde yayınlandığı için de ayrı 34 Hilmi Uran Keçi boynuzu bir önem kazanmıştır. C.H.P. nin bu ilk ve son Genel Başkan Vekili, cüssesi ve asık yüzü ile politikada birinci plânda rol oy- nadığı günlerde dahi, öyle reklâmı pek fazla yapılan bir insan olmamış- tır. Umulurdu ki Uran hatıralarmda, hakkındaki umumi kanaatleri sar- saçak bir eda ile ortaya çıksın, son devrin iyice aydınlığa çıkmamış pek çok hâdisesine ışık serpsin. Ne ya- zık ki, Uranın hatıralarım okuyan- lar umduklarım bulamamışlardır. Ki- tabın 201 sayfası, bir siyaset ada- mının hatıraları değil, herhangi bir vatandaşın hatıraları seviyesinden daha yukarda değildir. Kitabın 201'inci sayfasından son- radır ki, Hilmi Uran politikaya gi- rişini anlatmaktadır. Uran politika- ya Adana valiliğinden girmiştir. U- ran Adana valisi iken istifa etmiş, Ankarada İthalât İhracat Şirketi adı altında bir şirkete Umum Müdü muş, burada çalışırken de Arıkanın teklifi ile C.H.P. Adana Parti müfettişliğine tâyin edilmiş- tir. Uran hatıralarında parti müfet- tişi olduğu rl particiliğini söy- le anlatmaktadır "O vakitler memleket tek parti ile idare ediliyordu. Binaenaleyh mu- arız bir siyasi teşekkülle herhangi bir çatışma bahis konusu değildi ve parti gayretleri daha ziyade büyük halk kütlelerini hükümet idaresi et- rafında mütesanit tutmaktan ve Ata- türkün birbirini takiben zaman za- man yarattığı o inkılâp hamlelerine karşı onları teveccühkar ve taraf- dar bulundurmaktan ibaretti. Bu- nun için de vilâyet ve kazalarda parti heyetlerini idare amirleriyle işbirliği yapabilecek olgun karakter- li ve muhitte iyi tanınmış kimseler- den seçiyor ve bunlar kanalından hü- kümette işlerin dürüst (yürümesini kontrol ediyorduk." Serbest Cumhuriyet Fırkasının kurulması ve kapatılması ile ilgili hatıralarında da Hilmi Uran okuyu- cuya, hele bu konularla ilgili okuyu- cuya pek tatminkâr bilgi vermemek- Parti Müfettişliğinden Adana millet- vekilliğine, daha sonra da Bayındır- lık Bakanlığına, oradan C.H.P. İs- tanbul Parti Başkanlığına, Başkan yardımcılığına. Adliye kanlığına, Dahiliye Bakanlığına ge- tirilen Hilmi Uran bu günlere ait ha- tıralarında da şahsi görüş açısı dı- şında pek kuvvetli hatıralar vereme- mektedir. Tek partili devri İçişleri Bakanı olarak kapatan Uran, çok partili ha- yata CH.P. Genel Sekreteri olarak ir. Partisinin hemen bütün Uranın elbette ki bildiği pek çok şey- ler vardır. Ama ne yazık ki Uranın bildiğini umduğunuz notlarım bu ki- tapta bulmak mümkün değildir. Uran inanılmaz bir saffet içinde, hatıra- larında hemen herkesin bildiği ana noktaları, gene herkesin bildiği gibi yazmakta devam edip gitmektedir. Hele zaman zaman pek şahsi ve indi meselelere de bu hatıralarda yer ve- rilmiş olması kitabı bir siyasinin ha- tıraları olmaktan İyice tıralarının en enteresan tarafı, DP. nin kurulduğu yılların sonunda C.H. P. liderleri ile DP. liderleri arasında yapılan bâzı temasların şahidi olarak yazılan satırlarıdır. Bu satırlarda o yılların Adnan Menderesini, (Celal Bayatım enteresan bâzı çizgileriyle bulmak mümkün olmaktadır. Hilmi Uranın tamamı 578 sayfa tutan hatıraları, CHP.nin 1950 se- çimlerini kaybetmesi ile son bulmak- tadır. Kitap için bütünü ile söylene- cek söz, bu hatıraların bir keçi boy» nuzuna benzediğidir. 578 sayfayı oku- yacaksınız, CHP. nin üç yıl müd- detle mukadderatını elinde tutan bir Genel Başkan vekilinin -hem de ilk ve son Genel Başkan vekil- bilme- diğiniz neler anlatacağını merakla bekleyeceksiniz, çıka çıka karşınıza üç beş sayfalık enteresan hatırat çı- kacak. Bu, Hilmi Uranın zaten hayli içine kapanık olan tipine uygun bir davranıştır. Ancak okuyucu için so- -uk bir sürprizden başka da birşey değildir. AKİS ,31 EKİM 1960