20 Temmuz 1960 Tarihli Akis Dergisi Sayfa 28

İKTİSADİ VE MALİ SAHADA Gecen haftanın sonunda radyolarını açan Türk vatandaşları, Devlet Başkanı Orgeneral Cemal Gürselin bir müjdesine çok sevindiler. Orgene- ral Cemal Gürsel, bir yabancı şirke- tin -Mobiloil- Adanada petrol, buldu- gunu açıklıyordu. Bulunan petrol boldu, istihsal imkânları iyiydi, kali- tesi Ortadoğu petrollerinin kalitesi- nin ayniydi. Bu suretle, Türkiyede tâ 1926'dan beri yapılagelen araştırmalar ilk de- fa büyük bir başarıyla otaçlanmıştı. O yıldan itibaren Maden Tetkik ve Arama Kurumunun mütevazı fakat sabırlı çalışmaları sayesinde memle- ketimizin jeolojik haritaları yapılmış ve böylelikle petrol araştırıcıları için en lüzumlu vasıtalardan biri temin olunmuştu. Daha sonra 1954 yılında bir Amerikalı mütehassıs tarafından yapılan Petrol Kanunu, Mecliste C.H. P. Muhalefetinin tenkidleri sayesinde aşın tâvizlerinin bazılarından ayıkla- narak kabul olunmuş ve böylelikle yabanca, şirketlerin memleketimizde petrol aramaları için yeni imkânlar açılmıştı. Aynı zamanda, Türk Pet- rolleri Anonim Ortaklığı adı altında bir İktisadi Devlet Teşekkülü bir miktar özel sermayenin de iştirakiy- le kurulmuştu. 1954 den beri yedi bölgeye ayrılan memleketimizde tam 20 şirket çoğu Amerikalı- arama yapıyordu. Bu aramalar, daha çok Güney - Doğu Anadolu ve Trakya bölgesi ile Konya, Adana ve Hatay illerindeydi. o Geçen altı yıl zarfında 472 bin kilometrelik bir alanda jeolo- jik araştırmalar Oo derinleştirilmiş, 174.534 metrelik kazı yapılmış ve 93 kuyu açılmıştı. Kuyu açma faaliyeti- nin bilhassa 1959 dan beri arttığı gö- rülmekteydi. Bu araştırmalar neti- cesinde Raman ve Garzanda Türk Petrolleri Anonim Ortaklığı istihsa- le başlayabilmişti. Bu iki mevkideki kuyulardan 1959 yılında 372 bin tor petrol istihsal edilmişti. Raman tesis- lerinin tevsii neticesinde bu istihsalir 1952 de yılda 610 bin tona çıkması beklenmekteydi. Ancak bu istihsal artışı bile yurdumuzun yıllık petrol ihtiyacının yarısını dahi karşılayamı- yacaktı. Bundan başka American O- verseas Corporation, Kâhtada petrol bulmuş ve buradan 1959 da 16 bir ton petrol istihsal etmişti. Fakat Kâhta petrolünün kalitesi hayli dü- üktü. Bunun gibi, Deilmann - Shell Şirketinin Babaeskide bulduğu pet- rolün kalitesi de çok düşüktü. Bun- dan başka, Germekte de kalitesi dü- 28 şük ve az miktarda petrol bulunmuş- tu. Kâhta, Babaeski ve Germek ku- yularının herbirinin azami yıllık is- tihsalinin 40-50 bin tonu geçmeye- ceği tahmin olunmaktaydı. Memleketimizin karşılaştığı mu- azzam döviz ihtiyacının giderilme- sinde Adanada bulunan petrolün na- sıl bir hizmet yapacağı henüz tam olarak bilinmemektedir. Eğer Ada- nada bulunan petrol kuyularından yapılacak istihsalle (memleketimizin bütün ihtiyacını karşılamamız müm- kün olursa, bu suretle tasarruf edebi- leceğiniz döviz miktarı bugünkü ra- kamlarla 20-25 milyon doları aşma- maktadır. Oysa, memleketimizin yıl- lık ithal ihtiyacı 600 milyon dolardır. Buna karşılık, ihracat vs. yollardan sağladığımız döviz gelirleri 300. - 350 milyon dolardan ibarettir. Ayrıca, her yıl vaszti olarak 80 milyon do- larlık borç ödemek zorundayız. Bu durumda, ihtiyacımıza nisbetle" açığı- mız 330 - 380 milyon dolar civarında- dır. Bunun ancak bir kısmını dış yar- dımlarla kapatabiliriz. Üstelik, ciddi bir plânlı kalkınmaya giriştiğimiz takdirde döviz ihtiyacımız büsbütün artacaktır. Bu durumda, Adana pet- rolünün yılda bize kazandıracağı 20 * 25 milyon dolarlık tasarruf -küçüm- senmemekle oberaber- asla kifayetli değildir. Bu durumda, eğer mümkün olur- sa Adana petrolünü harice ihraç ede- bilmemiz lâzımdır. Gerçi, Hükümet Petrol Kanununda şirketlere memle- ket ihtiyacını karşılayacak miktarda petrol istihsal etmek mecburiyetini yüklemek işin kâfi imkânlarla teçhiz edilmişti ama çok uzun imtiyaz Ssu- relerinden -azami 10 yıllık arama sü- resi ve 40 yıllık işletme süresi- fayda- lanan, vergilerimizin düşüklüğünden ayrıca istifade eden bu şirketlerin, memleket ithiyacını o karşıladıktan sonra harice ihraç edecekleri petro- lün dövizini geriye getirme mecburi- yetleri yoktur. Üstelik, Libyada ve Büyük Sahrada petrol bulunmasın- dan sonra büyük tröstlerin ellerinde - ki kaynakları tam olarak istihsal et- meyip geniş ölçüde fiyat tutmak yo- luna gittikleri bilinmektedir. Gerçi, petrol piyasasında arzı arttırmak su- retiyle fiyatı düşürmek pek o kadar mümkün de değildir. Çünkü, ihtiyac- dan fazla petrolü kullanacak başka alanlar bulmak alıcılar için kolay de- ğildir. Buna rağmen, Türkiyenin ken- di petrolünün ihracından hasıl olacak gelirleri talep etmesi, bu hususta hiç değilse bazı nisbetler konması zaru- reti vardır. Diğer bir konu da vergi- lerimizin arttırılmasıdır. o Muayyen gelir branşlarından sonra müterakki- liğini kaybeden gelir vergimiz saye- sinde şirketler kazançlarının önemli bir kısmını dışarıya çıkarmak imkâ- nım bulacaklardır. Gelir vergimizin, herkes için tam müterakkiliğine ulaş- Adana petrol rafineri tesisleri Topraktan fışkıran servet AKİS 20 TEMMUZ 1960