20 Temmuz 1960 Tarihli Akis Dergisi Sayfa 16

YURTTA OLUP BİTENLER. kes Ethemin Yeşilorduyla temas ha- linde bulunduğu tesbit (o edilerek bir telgrafçı tarafından Ankaraya bil- dirildi. Mahmut Celâl Çerkes Ethe- min tarafını tutmuştu. Sonradan her- kesin ne mal olduğu meydana çıktı re bu yüzden Gazi, İktisat Vekilini daha ihtiyatla kullanmaya başladı. Mahmut Celal daha sonra Müba- dele, İmar ve İskan vekaletine geti- rildi. Cumhuriyet ilân edilmişti. Bu sırada Atatürkün zihninde bir proje gelişiyordu: Milli bir banka kurmak. Elde bankacılıktan anlayan eleman olarak Doyçe Bankın eski memuru vardı. Atatürk İş Bankasının başına Celâl beyi getirdi ve ona elinden gel- diği kadar yardım etti. Bayar tam sekiz sene bankanın başında kaldı. İş Bankasının gelişmesinde bir his- sesi bulunduğunu inkâr etmek de ca- iz değildir. 1982 yılında İktisat Veki- li Mustafa Şeref bey kabineden ayrıl- dığında İsmet Paşa Gazinin arzusu üzerine İktisat Vekilliğine Celâl Ba- yan getirdi. Ancak bu sırada bir "İş Bankası Grubu" teşekkül etmişti ki bunlar devrin o afferistleriydi. Bayar bütün siyaset hayatında bu zümrenin temsilcisi oldu ve onları daima tuttu, büyük kazançlar sağlamalarına hem göz yumdu, hem de teşvik etti. Dönüm noktası İptidai adamların kudret sahibi ol- duklarında başlarına gelen, Celâl Bayarın da başına geldi. Etrafında bir şakşakçı o kafilesi Bunların içinde kadın temin eden becerikliler vardı, ideal arkadaşları vardı. Artık evler- de toplanlıyor, İktisat Vekili masa- nın bağında yer alıyor, cümbüşler tertipleniyor, gündüzleri de aynı a- damlar marifetiyle işler çevriliyordu. O tarihlerde Bayar şahsen hırsızlık yapmadı, fakat dostlarını zengin et- ti. Hele üzerinden İnönü baskısı da kalkıp bizzat (Başbakan olunca işi büsbütün azıttı. O kadar ki Atatür- ktin bir hata işlediği bizzat itiraf ettiğinin bugün hayattaki şahidi Afet inandır. Fakat iş işten geçmiştir, A- tatürkün rahatsızlığı (o gittikçe art- maktadır. Buna rağmen Bayarın ha- yâtında değişiklik yoktur. Başına ge- mici kasketi geçirip kotralarda sefa sürek, Moda Klübünde eğlenmek manevralarda asker kıyafetiyle gö rünmek Başbakanın büyük zevkleri dir. Bu sırada "İş Bankası Grubu harıl harıl menfaat sağlamakla meş- guldü. Cumhuriyet (odevrinin büyük rezaletlerinden her birinin altında mutlaka Celâl Bayarın adı gizlidir. Atatürk ölüp te İnönü Cumhur- başkanı olduğunda Bayar Başbakan- lığı bir kısa müddet muhafaza etti. 16 Fakat İnönü karakterinde bir insanın Bayarla ouyuşamayacağında zerrece tereddüt yoktu. Nitekim aradan bir kaç ay geçince yeni Cumhurbaşkanı eski Başbakandan istifasını o istedi. Ahbaplık fiilen oolduğu gibi resmen de sona eriyordu. Bayar bu muame- leyi hiç bir zaman unutmadı. Başba- kanlıkta kalsaydı ve yuvarlanıp gi- dilseydi ne olurdu? Atatürkün ölü- münde bir intikal devrinin sükunetle geçiştirilmesini o sağlamamış mıydı? Şükrü Kayayla Tevfik Rüştü Arasın oyunlarına mukavemet etmişti. Hal- buki işin aslında İnönü bir yandan Mareşalin, diğer taraftan Meclis teş- kil eden milletvekillerinin büyük ek- seriyeti tarafından "tabii halef" te- lâkki olunduğundan Cumhurbaşkan- lığına seçilmişti ve böyla hallerde şahsi minnet hislerini besleyip onla- rı devlet işlerinde tatmine kalkışmak âdeti değildi. O yüzden Bayatı Mec- listeki sırasına itmekten çekinmedi. Biriken hınç orada yıllarla kaldı ve lir zamanlar etrafında dönenlerin kendisinden uzaklaştıklarını seyretti. Gerçi bir şaklaban, bir kadın sağlayı- cı ve bir kaç ideal arkadaşı dostluk- larında vefa gösterdiler. Bazı iş a- damları da düşük Başbakana -velini- metlerine- bağlı kaldılar. Ama Cum- hurbaşkanı olncaya kadar Bayar çok sıkıntı çekti. Takım takım elbiseleri eskimeye başlayınca Bayar şıklığa pek meraklıdır ve o sahada Atatürkü taklit ettiğinden sık sık gülünç va- ziyetlere düşer- bunları dahi yenile- yemedi. Bir ara İnönüyle arasının o derece bozuk olduğu rivayetleri çık- tı ki Mecliste yanına yaklaşmak ce- saret işi haline geldi. Bütün bunlar bu iptidai adamın kalbinde ve kafa- sında tamir kabul etmez yaralar aç- tü. Bir yandan ikbal, günlerini arıyor, bir yandan gündelik eziyetlerin İs- tırabını hissediyor, bir yandan rakibi saydığı ve aslında kendisini hayatı boyunca umursamamış adama diş biliyordu. Bugün sabit olan hakikat şudur ki bu hisler arasında memleket sevgisi hiçbir zaman ehemmiyetli yer almamıştır, İşte, çok partili rejim böyle bir Celâl Bayar buldu ve hâdise lerin tabiatı icabı Türkiyenin ilk cid- di Muhalefet Lideri eski Plevne mu- haciri oldu. Umumi nefret Pyarın son onbeş yıllık faaliyet herkesin hafızasındadır. Muhale- fet yıllarında devrin iktidarının sağ- ladığı imkânlarla o kadar inandırıcı olabildi ki 1950 de milletin sev- gilisi olarak iktidara geldi. Fa- kat kudret devri Bayarın bütün foyasının meydana çıkmasına yol aç- tı. Bugün en sert adamın dahi yüre- &inde Yassıada sakinlerinden bir ve- ya birkaçı hakkında merhamet hissi mevcuttur. Ama bütün Türkiyede Bayara acıyan, hâttâ onun yumuşak şekilde cezalandırılmasına razı olan tek şahıs bulmak kaabil değildir. Bunun sebebi rejimin hakiki mesulü- nün, fenalıklarının menbaının Bayar olduğunu herkesçe bilinmesinden iba- rettir. Nasıl İnönünün talihi uzun , uzun ömür Bayarın talihsizliğini teşkil etmiştir. Bayar hususi hayatında Perdenin arkasındaki o boşluk AKİS,20 o TEMMUZ 1960