10 Eylül 1955 Tarihli Akis Dergisi Sayfa 18
DUNYADA OLUP BİTENLER lar da bulunuyordu İki taraf tam Aix-les-Bains'de karşı kargıya gel- mek üzereydiler ki Fasta kızılca kı- yametin koptuğu haberi alındı. Hâdise eski Fas Sultanı Muham- med bin Yusufun tahttan uzaklaştı- rılmasının üçüncü yıldönümünde Olu- ordu. Bin Yusufun 20 Ağustos 1953 te tahtı terke mecbur bırakıldığı ha- tırlardadır. Geçen ay içinde Fasl mıllıyetçıler bu tarihin yıldöni umunde eski Sultan lehınde gösteriler yapa- caklarını ve yeni Sultan Bin Arafa nın tahttan çekilmesini istiyecekleri- ni bildirmişlerdi. Grandval gösteri- lerin kanlı hâdiselere yol açmasından endişe etmiş ve 20 ustosa kadar taht meselesine aresı düşün- mek gerektiğini ileri sür ü. bine Grandvalin zım dikkate almayarak taht meselesiyle degıl İs- lâhat ile meşgul olmaya karar ve- rince Umumi Vali korktuğuna uğra- mış ve tam bır hafta, Fasta kan göv- Berberi ka- altında gırıştıklerı vahşı bır kıtal ha- mişti ız. küv- Berberılerın ısyanım bastır- mak bahanesi ile, bir hafta ıçınde binlerce Faslıyı öldürmüşlerdi. Sö mürgecilik hareketlerının sonmeye ve somurgecılerı de lıus mah- küm oldukları bir devirde Fransanın genç- ıhtıyar kadın erkek, çoluk-ço- cuk demeden, ıcabında NAT.O. em- rine tahsis ettiği kuvvetlerini de yardıma çagırarak gırıştıgı bu kıtal hareketi bütün nefretini Fransa üzerine çekmıştı Evvelkı hafta içinde Fasta cere- eden hadiseler bir yandan her ıkı tarafın da ağır kayıplara uğra- masına ve pek çok gunahsız kanının akmasına yol açm dıger yandan da Aix-les-Bain 'dekı Fr kanl rına taht meselesi vetlerı ilk olarak, "bu nm zi kararımızdan döndüremez" demiş- ti. Fakat neticede istiklâl Partisi ile bağımsızlık istiyen dıger partilerin isteklerine uygun bir hal tarzı ka- etmek zorunda kalm ıştır. Bourget gölü kenarında yapılan müzakereler sonunda "beşler” nıha- yet şimdiki Sultan Bin —Arafan tahttan ayrılması zaruretını kabul etmiş bulunuyorlar. Bu zaruret, ken- dilerine, Fasta çıkan kanlı hadıseler . kadar, temas ettikleri milliyetçi Fas- lhların söz birliği tarafından da dik- te ettirilmiştir. Eski Sultanlarına ve bağımsızlıklarına bağlı Fas milliyet- çileri Aix-les-Bains — görüşmelerinde bu günkü durumu temel ıttıhaz eden hiç bır hâl tarzını kabule yanaşm: mışlardır. El Arafanın uzaklaştırıl- ması prensip itibariyle kararlaştı- rılmış, fakat eski Sultanın avdeti de arih bir şekilde bahis konusu edil- memiştir Eski Sultanın veya onun veliah- dinn Fas tahtına getirilmesi ancak Mağgrip'te Tan İşığı Paris . Geçen haftalar sonu bütün Ku- y Afrika yeniden bir baştan bir başa kana ve ateşe boyandı. Cezayirden Mağribe kadar yeni bir kin ve gazap rüzgârı bütün is- lâm beldelerinin uzerınd en geçti. Yerlılerden ve Fransızlardan bini rikayı k kavuran bu kin, intikam ve tethiş dalgasının kurbanı oldular. Kuzey Afrikada karışıklıkların so- na erecegını, silâhların susacağı- nı, kin ve nefret rüzgârının dura- cağım ummak artık beyhudedir. Makul ve köklü bir hâl çaresi bu- lunmadıkça Cezayirde, Fasta hat- ta Tunusta bundan böyle rahat ve sakin gunlerı beklemek realitele- re gözlerini kapamak demektir. des - France'ın düşmesini mütea kıp “Fransa atalet devrine donuyor başlıklı makalemizde ay- n şöyle demiştik: "Mendes - France'ın düşmesini Kuzey Afrikada elim hadiselerin, takip edeceğine şüphe yoktur. Çünkü itidal unsuru bertaraf edil- . Herkes bilmekteydi ki ba- France meclisin sağcı unsurları tarafından yıkılmıştı. Mendes - Trance yedi aylık icraatiyle sağ blokun menfaatlerine, Tunus ve Cezayire milyarlarca yatırımlar yapan şirket ve bankaların men- faatlerine dokunm: ktaydı Netıce- e kolonyalist ve sağcı blok M liste çogunlugu elde ederek Men- des-France'ın baş yemeğe mu- vaffak ol uştu. Fransanın şim- dıkı kabınesı ve programı ne olur- yale — kapılmamalıdır. Meclıs çogunlugu bu blokta kal- dıkça ne güney Vietnamda ne ku- zey Afrikada reformlar hamleler beklenilmemelidir.' Fasta bugünkü durumu anlamak için iki sene geriye gitmek icap etmektedir. 20 Ağustos 953 te Fas S Itam Mehm Bin Yusuf Fran- an anki hükümeti tarafın- dan tahtından indirilerek ya menfa sürülmüştü u darbeyi yapanlar zamanki hukümet başkanı Lam- el ve Dışişleri Bakanı Bidault idi. kurulacak bir niyabet meclisinin ge- rekli İslâhatı yapmasından sonra ba- his konusu olabilecektir. Bu niyabet meclisinin El Mokri'nin başkanlığın- daki bu günkü Fas kabinesi tarafın- dan seçilmesi ve bu seçimden sonra da El Mokrinin istifa ederek yeni bir "Hayır Majeste, bir isyan değil, bir ihtilâldir!..." Colbert Aydemir BALKAN Fas Sultanının suçu genç olması, milleti tarafından sevilmesi ve bil" hassa b arda Fransız- I am : denin bir gün tecelli edeceğine en büyük ümitti. Fas Sultanının sü- rülmesiyle Fransızlar Kuzey Af- rikadaki en büyük hatalarını yap- tılar Fransız hükümeti yer- leşmiş Fransız kolonlarının ve bu kolonların gerek himaye ettiği ve- ya gerek beslediği "iş muhitler" i- nin tesırı altında kalarak bu emri vakiyi Fas halkına zorla kabul et- tırdı Halbukı bu darbe Fastaki mıllıyetçılık alevini canlandırıp ge- nişletec müessir hareketti. İki seneden beri Kuzey Afrikada yer yer isyanlar, tecavüzler, sui- kastler sürüp gitti. Fransa hükü- meti meclisteki sağcı ve kolonya- list çokluğun tesiriyle bütün bun- ların arkasını alacak tedbir ve İs- lâhat hareketlerine girişmekten kaçmıyordu. Fas Sultanının sürül- mesi için Fasta da cürüm ortakla- rı bulundu. Merakeş paşası El Gla- vi Fastaki büyü mütegallibe" terdendi. Zulum ve tethış ile halkı sindirmişti. -Muhakem esız ınsa öldürme, tıcaret hattâ Fa n fuhuş endüs "kanunt' lıaraç, Marakeş paşa Orta çagdan kalma ıcraatlarından- dı. El Glavi'nin bir çok Frans bankaları ve Kuzey Aflikadaki şır— ketleri ile doğrudan doğruya alâ- kası son zamanlarda bazı cesur Fransız gazetelerı tarafından açık- landı. Marakeş paşası Rabat hü- kümet darbesinde' gayet faal bir rol oynadı. Sürülen Bin Yusufun yerine getirilen Bin Arafa düny dan elını eteğini çekmiş bir ' pırı fani" idi. Hemen hiç bir şeye ka- rışmıyor, daha dogrusu karıştırıl- ordu. Mukaddes mührünü bas- tıgı "evrak" ziyafet lıstesı gıbı şeyler olduğu Pariste bazı muhit- lerde alayla söyleniyordu. Mendes-France iş başına gel- diği zaman Fransa Uzak Doğuda büyük bir askeri yenilgiye uğra- mıştı. Amerikalılar tarafından da mütareke yapm: amak ıçın zorla- nıyordu. Bundan sonra da Men des-France kısa suren hukumetı zarfında C.E.D. Alman silâhlan- kabinenin kurulması hususunda mu- tabakat hasıl olmuştur. Niyabet meclisi, her biri bir siyasit cereyanı temsil eden altı kişiden ibaret ola- caktır Faslı temsilcilerle beş bakan ara- sında varılan bu mutabakatın bütün AKİS, 10 EYLÜL 1955
