1 Şubat 1934 Tarihli Kadro Dergisi Sayfa 28

Victor Hugo, maşhur Cromwell mukaddimesinde, haklı olarak, dramla açılan yeni instan mefhumunun, yeni insaniyatırı Shakes- peare ile başladığını söyler. Gerçekten, gene, Hugo'nun bir teş bihine göre, «üç bin yıldanberi hep Truva harebesinin etrafında dolu dizgin dönen Tespis arabasını» nihayet, Şimalin bu derin ve sisli kahramanı durdurmuştur. & Tıpkı, Shakespeare gibi, Göthe de cihana yeni bir «kâinat mef- humu» getirmiştir. Göthe, Homiros'dan beri, kâinat içinde dü- sünen, kâmat içinde söyleyen ilk şairdir. Kâinat, onun kanalin den bize kadar geldi ve bizim önümüzde bir geniş kitap gibi se- rildi. Lâkin; dehasında Kosmos'un bütün asi unsurlarını taşıyıp si- rükleyen bu adam, bir küçücük Dukalığın içinde, bir daracık sarayda, uysal ve yumuşak başlı bir saraylı idi. Ağzından, belki bir defa inkılâp kelimesi çıkmadı. Memleketinin sınırlarını tu tuşturan Büyük Fransız İhtilâline hiç değilse ruhtan katılmak hamlesini bile duymadı. Napoleon Bonaparte'ye bir destan kah- ramanı sıfatiyle bir nevi hayranlık beslediğini biliyoruz; fakat, bu hayranlığın onun cdebiyatı üstünde bir tesiri olup olmadığı- ni iyice tayin edemiyoruz. Yalnız, şunu iyi biliyoruz ki, Avru- panın en büyük inkılâplarından birinin ilk kıyam boruları ça- lındığı bir sırada kemale ermiş bu şairin Kristine ismindeki çamaşırcı kızının aşkıyla «Roma neşidelerizni yazmakla meşgul olduğudur. Amma bugünün bütün inkılâp hareketleri, onda, kendi kaynak- larmı buluyor. Marksistler, komumunisma'nın ilk müjdecisi o dur, diyorlar. En koyu Cerman ırkçıarı, onda, Alman birliğinin ilk kurucusunu görüyorlar. Göthe'de, hiç şüphesiz, bu da vardır, o da vardır. Çünkü, o, cihan üstünden geçen bütün fırtınaların koptuğu dağ başıdır. Bu itibar ile, Göthe'ye, Marx'tan daha in- kılâpçı bir mütefekkir gözüyle bakmamız lâzungelir. Zira, Göt- he, Marx gibi muayyen bir fikir sisteminin içine sıkışmış kal- mış değildir. Dizginsiz dümensiz bir inkılâp hamlesidir. Göthe'nin edebiyatında devrinin yerleşik nizamına, ecdattan kalma göreneklere, hattâ hurafelere karşı bir kıyam ve isyan 28