10 Nisan 1961 Tarihli Akis Dergisi Sayfa 29

DÜNYADA OLUP BİTENLER Laos Devlerin savaşı (geride bıraktığımız hafta içinde bü- tün büyük devletlerin dış politika- ları, Asyanın güney - doğusunda uza- nan Hindiçini yanmadan üzerindeki ufak Laos ülkesi üzerinde toplanmış bulunuyordu. Bilindiği gibi bu ülke- de bir yıla yakın bir zamandır iki dünya görüşü çetin bir silâhlı çatış- maya gicişmiş ve savaş perisi, son günlerde, solculara gülmeye başla- mıştı. Aslında Laos'u birdenbire dün- ya siyaset alanında ön plâna geçiren, solcuların bu ilerlemesi değildir. Baş- kan Kennedy, işbaşına geçtikten son- ra, Sovyetler Birliğinin gerçek niyet- lerini anlamak için soğuk harbi za- man zaman ısıtan iki konuya el at- mıştır. Bu konulardan biri silâhsız- lanma, diğeri de Laos'tur. Başkan Kennedy Laos anlaşmazlığım çözmek için şu formülü benimsemiş görün- mektedir: A.B.D. altı yıldır takip et- tiği Laos'ta sağcı bir rejim karmak politikasından vazgeçmekte, buna karşılık Sovyetler Birliğinin de hu ülkede solcu bir rejim kurulmasına çalışmaktan vazgeçmesini istemekte- dir. Laos'ta tarafsız bir idare kurul- malı ve büyük-devletler Laos'un top- rak bütünlüğüyle bağımsızlığına say- gı göstermeyi taahhüt etmelidirler. Yenilik üstüne yenilik Kennedy” nin işbasına geldikten son- ra benimsediği bu yeni formül, A- merikan dış politikasına birkaç ba- kımdan yenilik getirmiştir. Bir ke- re, Laos'ta tarafsız bir idare kurul- masını kabul etmekle yeni Amerikan idarecileri, tarafsızlığın bir ahlâksız- lık'değil, iktisaden geri kalmış zayıf ülkeler için kaçınılmaz bir tutum ol- duğu gerçeğini de kabul ettiklerini göstermiş olmaktadırlar. Tarafsızlık asık 'suratlı Dulles ve yardımcılarına göre aklın, hayalin alacağı bir politika değildir. Tarafsızlık politikası, her Od bloktan da aynı zamanda yardım ko- parabilmek için icad edilmiş bir ah- lâksızlık politikasıdır. Eğer Dulles şimdi mezarından doğrulup da Ken- nedy'nin yeni formülünü görebilsey- di. Amerikan idaresinin saf bir Har- ward'lının eline geçtiğini epeyce üzüntü duyardı. Kennedy'nin formülündeki ikinci yenilik, Dışişleri Bakam Ru'sk'ın damgasını taşımaktadır. Dulles, mil- letlerarası bir garantiye bağlı olsa bile. Sovyetlerin verdiği söze güven- meyi çoktan unutmuştu. Halbuki Kennedy, klâsik diplomatik usüllere bağlılığı bilinen Rusk'ın tesiri altın- da olsa gerek, Sovyetlerin Laos'un düşünerek AKİS, 10 NİSAN 1961 bağımsızlığına ve toprak bütünlüğüne saygı gösterecekleri yolunda verecek- leri her söze inanmaya hazır görün- mektedir. Tabii bu sözün, milletler- arası bir garanti altına alınması İh- mal edilmeyecektir. Amerikan dış politikasını yöneten- lerin Laos konusunda takındıkları tu- tumun bu politikaya getirdiği üçün- cü yenilik, ilk ikisinden hiç de daha az ilgi çekici değildir. Yeni Amerikan idarecileri, belki on yıldır ilk defa o- larak, Batılı dostları ve Asya - Afri- ka devletleriyle gerçek bir siyasi iş- birliği kurmak istemişler ve hatta, Sovyetler Birliğine Laos konusundaki tekliflerini İngilterenin aracılığıyla yapmışlardır. Daha doğrusu, Ameri- kanın görüşüne çok yakın olan bu teklifler önce İngiltere tarafından ya- pılmış, Amerikan idarecileri de son- radan bu tekliflere katıldıklarım bil- dirmişlerdir. Bundan sonra sıra bü- yük tarafsız ülkelerin desteğini ka- zanmaya gelmiştir. Kennedy'nin As- ya-Afrika devletlerine yolladığı ye- ni temsilcilerin bu görevi büyük bir başarıyla yarine getirdikleri anlaşıl- maktadır. Sovyetler Birliği, birden- bire, başta Hindistan olmak üzere bir çok önemli tarafsız devletin Ameri- kan tekliflerini benimsediğini görü- vermiştir. Büyükler görüşüyor Geride bıraktığımız haftalar o ile Laos meselesi yalnız A.B.D tarafsız devletler arasında değil, aynı zamanda büyükler arasında da önem- li görüşmelere konu olmuştur. Bu gö- rüşmelerin birincisi, aniden Amerika- ya giden İngiliz Başbakanı MacMillan ile Başkan Kennedy arasında cereyan etmiştir. Har iki devlet adamı da Laos'ta tarafsız bir idare kurulması gereği üzerinde birleşmişler, bunun için da herşeyden önce ateş kesilmesi gerektiğini kararlaştırmışlardır. Ateş kesilmesinin şartları ve kontrolü, Moskovaya verilen İngiliz teklifle- rinde gösterilen yola uygun olarak, 1954 yılında Cenevrede kurulan ve Hindistan, Kanada ve Polonya tem- silcilerinden müteşekkil üçlü komis- yon tarafından uygulanmalıdır. On- dan sonra ilgili devletlerin katılacağı milletlerarası bir konferans toplan- malı, Laos'ta kurulacak yeni idare burada kararlaştırılmalı ve millet- lerarası garanti altına alınmalıdır. Moskovaya verilen İngiliz teklif- lerinin aynı olan bu esaslar, Kennedy - Macmillan görüşmesinden birkaç gün sonra yapılan Kennedy - Grom- yko görüşmesi sırasında, Sovyet Dış- işleri Bakanına da açıklanmıştır. Doğrusu aranırsa, Kennedy ile Gromyko arasındaki görüşmenin çok dostâne geçtiği söylenebilir. İki dev- let adamı, yardımcılarının da katıldı- ğı kısa bir yuvarlak masa toplantı- sından sonra Beyaz Evin bahçesine çıkmışlar, başlayan baharın yeşertti- ği ağaçların altında iki saatten fazla Laos'ta kukla oyunu 29