9 Aralık 1959 Tarihli Akis Dergisi Sayfa 17

1960 Bütçesi 960-61 Mali Yılı Bütçe Kanunu Tasarısının Meclise verilmesi mü- nasebetiyle 1 Aralık 1959 günü Ma- liye Bakanı Hasan Polatkan, malüm D.P. edebiyatı ile dolu bir de meç verdi. Maliye Bakanı 1951 den bu yana her yıl olduğu gibi, 1960 - 61 butçesının de denk olduğuna id- dia etmiştir Bunu — kabul 1959 - ri olup Şuba yete erecek olan bütçenin- kapanıp kapanmayacağını araştır- mak — gerekiyor. Şimdiye ka- dar yayınlanan tahsilat rakam- ları yeterli olmadığı için bu hesap- larda doğrudan — doğruya tahsilat rakamlarına başvurmağa imkân yoktur. Ancak, tahsilatın muhte- mel neticesi hakkında bazı tahmin- ler yapmak başka suretle mümkün olmaktadır. Gerçekten, cari büt- çedeki tahsilat tahminlerinin da- yandığı esas faraziyelerden biri, bu devre içersinde 550 milyon dolar- lık ithalâtın tahakkuk edeceği fa- raziyesi olmuştur. Bu faraziye muhtelif resmi şahıslar tarafından müteaddit defalar tekrar edildiği gibi, Avrupa İktisadi İşbirliği Teş- kilâtına -OECE- da budur. Bu miktar ithalâtın yeni ithal kuru -yani 9 TL — | $- üzerinden Türk lirası olarak kıy- meti 4.950 milyondur. Cari bütçe- nin gerekçesinde ithâlden alınan istihsâl Vergisi için 780 milyon li- ra ve Gümrük Vergisi için de 700 milyon lira varidat tahmin olunmuş- tur. İthâlden alınan İstihsal Vergisi- nin tahmini yekun ithalâta nisbeti B 16 ve Gümrük Vergisinin tahmi- ni yekün ithalata nisbeti de B 14 dür. Cari bütçe yılı içinde fiilen ta- hakkuk edecek olan ithalâttan bu nisbetlere eşit miktarda İstihsâl Vergisi ile Gümrük Vergisi tahsil olunacağını da kabul edeceğiz. için — evvelâ, 60 bütçesinin -yâni hâlen ca- t 1960 sonunda niha- denk Şu halde, cari bütçe yılı içinde fiilen ne kadar ithalât yapılması muhtemeldir? Resmi istatistiklere göre, Mart 1959 -dahil- -Ekim 1959 -dahil- ıçınde eski — $- — üzerinden bin lıralık ithalât yapılmıştir Aca— ba, Kasım 1959 - Şub Si içinde ne miktarda ithalat yapıl- ması muhtemeldir? Cari bütçe yılı içinde, şimdiye kadar yayınlanan aylık rakamlara göre en çok itha- lât Mart 1959 içinde yapılmıştır. Bu ay içindeki ithalât 105.551.000 | liradır. Hiçbir suretle muhtemel ol- | 1959- Şu- | mamakla beraber, Kasım bat 1960 devresindeki herbirinde aynı miktarda yapılacağını — farzedelim. dört ayın ithalât Bu tak- AKİS, 9 ARALIK 1959 bildirilen rakam t 1960 devre- | dirde, bu devre içinde de 422.204.000 lırahk ithalât yapılacak demektir. Böyle olunca, Mart 1959-Şubat 1960 devresi içindeki yekün ithalât 1.193.491.000 lirayı aşamıyacak- tır. Bu miktarın yeni kur üzerin- den kıymeti ise 3. 836.221.000 lira- dır. Şu halde, cari bütçenin dayan- dığı ithalât tahminlerinde en aşağı 1.113.779.000 liralık bir hata yapıl- mıştır. tahmin hatası netice- sinde, 1tha1den alınan İstihsâl Ver- gisinde 178.204.640 liralık ve Güm rük Vergisinde de 155.929.060 hra— lık varidat tahakkuk — edemiyecek- tır Bu iki verginin hâsılat tahmi- deki hatası cem'an yekün 334. 133 700 liradır. Diğer vergilerin tah- silatının tahminlere uygun olarak neticeleneceğini kabul etsek bile, bütçede en aşağı bu miktarda bir açık olacağı muhakkak gibidir. Kaldı ki geçen yıllarda Gider Vergisi, Gelir Vergisi ve Kurum- lar ergisi hâsılatındaki artışla- rın bellibaşlı sebeplerinden biri, enflâsyonist fiyat — artışları idi. İstikrar siyaseti neticesinde cari bütçe yılı içindeki fiyat artış- ları, eski yıllardaki hızı takip etme- diğine ve üstelik, özel sektörde is- tihdam hacminde bir daralma ol- duğuna göre, bu vergilerin tahsila- tının da tahminlere uygun olarak tahakkuk etmemesi muhtemeldir. Nihayet bazı İktisadi Devlet Te- şekküllerinin Hazineye olan vergi Hasan Poat Tabii ki denk!.. borçlarını -ezcümle, Gelir Vergisi, Kurumlar Vergisi, İstihlak Vergisi ve hatta Gümrük Vergisi- borçları- nı Ödemediği kuvvetle söylenmek- tedir. Maliye Bakanı, yeni bütçe içki dahi yeni vergiler konmayaca- ğını söylediğine göre sonuna gel- dıgımız bütçe için de aynı faraziye- yi kabul edebiliriz. Hükümetin, se- çimlere gitmek istediği ve bunun için, yeni bütçeye köy bütçelerine yardım tahsisatı olarak 617 milyon lira koyduğu bir devrede, bütçeden tasarruf imkânları da pek büyük değildir.. Bu durumda, cari bütçe- nin önemli bir açık vermesi ihti- mali büyüktür. Hükümet, bu açığı — Amerikan Yardımı Karşılık Paralarını ve Kambiyo Karşılık Fonundaki meb- lâğı kullanarak kapatabilir. An- cak, bu takdirde, bu paralar, İktisa- di Devlet Teşekküllerinin yatırım bütçelerinin açığını kapatmak için biraz daha az nisbette kullanılacak demektir. Bu da, ya yatırım faa- liyetinde yeni bir kısıntı veyahut amme sektörü yatırımlarının tek- rar emisyonla finanse edilmesi ne- ticesine götürebilir. Bu hususta ke- sin fikirler ileri sürmek için amme sektörünün ve Karşılık Paralar ve Kambiyo Karşılık Fonunun duru- munu bilmek lâzımdır. Halbuki, bu konular. D. P. İktidarının nazarın- da Devlet sırrıdır! Gelelim yeni bütçeye, Cari büt- çede masraf yekünu 6.247.603.155 li- radır. Yeni bütçe ise, 7.621.000.000 liradır. Artış nisbeti B 22,3 dür. İs- tikrar programı — çerçevesi içinde aldığımız krediler 1960 ortasında tükenecektir. Yeni krediler sağla- mak imkânı büyük görünmemek- tedir. Bu seneki ihracatımız, ge- lecek sene için büyük ümitler u- yandıracak — mahiyet zetmıyor ütün duraklatıcı tesirleriyle is- tikrar siyasetinin aynen devam e- deceğini kabul edersek, istihsâl ve yatırım faaliyetinde bu yıla nisbet- le daha büyük bir hız beklenemez. Şu halde, yeni bütçe cari bütçeye nazaran çok daha büyük bir açık- la kapanacaktır. Bu açığı kapat- mak bakımından Hükümetin sahip oldugu imkânlar konusunda söyle- cek şey, cari bütçe için söyledik- lerimizden farksızdır. Fakat, unutmamak lazımdır ki D. P., elinden gittiğini gördüğü ik- tidarı kurtarmak için yeniden bü- yük vaadler politikasına başvur- maktadır. Seçim vaadleri politika- sını istikrar programına tercih et- memek ise, 10 yıllık denemeden sonra, herhalde D. P. İktidarının becerebileceği bir iş değildir.