8 Eylül 1956 Tarihli Akis Dergisi Sayfa 15

DÜNYADA OLUP BİTENLER Süveyş Buhran devam ediyor üveyş Kanalının Akdeniz'e açılan ağzından, Portsait'ten geçenler, burada, kolu kanal boyunca uzanmış bir heykel görürler. Bu, Süveyş Ka- nalını açtıran tanınmış Fransız Dip- lomatı Ferdinand de Lesseps'in hay- kelidir. De Lesseps'in heykelinin ka- idesinde de şu yazı okunur: “"Aperire Terram Gentibus - Dünyayı butun milletlerin faydasına açmak için". Gerçekten, Doğu ile Batı yarıküre- lerini birbirine bağlayan Süveyş Ka- 8 yıldanberi, kapılarını istisna- sız bütün dünya devletlerine açık tu- tarak bu devletlerin bırbırlerıyle da- ha çabuk temas imkânım sağlamak- ta ve gene aynı şekılde, her devletin, dünyanın her köşesinden ve bütün nimetlerinden faydalanmasını kolay- laştırmaktaydı. Ancak, Ingıltere ve Fransa'nın ileri surdııgııne göre, Sü- veyş'e 1888 İstanbul Andlaşmasıyla verilen serbest geçit rejimi, Süveyş Kanal Kumpanyasının 26 Temmuz'- da Mısır tarafından devletleştırılme- sinden sonra, tehlikeye düşm Lesseps'in heykelıne kazılan prensı- bin daha ne kadar bir zaman için rürlükte kalacağı — kestirilemez ol- muştur. Ekonomilerinin en geniş kı- sanlarını Süveyş Kanalından geçen gemilerin taşıdığı Orta Doğu akar- yakıtlarına — dayay İn gıltere ve Fransa'nın bu ıddıasındakı aşırı en- dişe ve telaş payları bir yana bıra- kılsa bile, Kanalın yalnız Nâsır'ın ha- kimiyet ve kontrolü altına geçmesin- den sonra durumun eskisi kadar iç açıcı ve güven verici olmadığına şüp- he yoktur. Dünya siyaset semasında beliren anlaşmazlık bulutları ancak şu günlerde Kahire'de — yapılmakta olan görüşmeler sonunda dağılacak veya koyulaşacaktır. ——— ——— — — Kahire'de yapılan goruşmeler Mı- sır Cumhurbaşkanı Nasır ile Ameri- ka Birleşik Devletleri, Avustralya, İsveç, İran ve Habeşıstan temsilci- leri arasında cereyan etmektedir. Sü- veyş Kanalı Kumpanyasının Mısır ta- rafından — devletleştirilmesi — üzerine Batılı devletlerle Mısır arasında pat- lak veren gerginlik ve anlaşmazlığa bir hal çaresi bulmak üzere toplanan Londra Konferansına katılan devlet- ler arasında bir görüş birliği kurula- madığı malumdur. Bu — konferansta devletler iki bloka ayrılmışlar, — bir blok -içindeki ufak görüş ayrılıkları- na rağmen- Kanalın milletlerarası bir teşekkülün idaresi altına konulması- nı isterken, diğer blok da Mısır'ın görüşünü destekleyerek milletlera- rası bir rejimin bahis konusu olama- yacağım, kanalın Mısır'ın hâkimiye- tine bırakılması ve Mısır'ın da kana- h 1888 İstanbul Andlaşmasındaki hü- kümler gereğince idare etmesi ge- rektiğini ileri sürmüştü. Bilindiği gi- bi, birinci blok Batılı devletlerden, Ikıncı blok da Doğulu devletlerden ibaretti. Batılı devletler içinde, bu anlaşmazlıkta mutedil bir yol takip etmeye azmetmiş Birleşik Amerika, Milletlerarası Anlaşmazlıklarda öte- denberi çekimserlik meyletmiş İs- kandinav devletlerı, daha konferan- sın başladığı gündenberi Mısır'ın hü- kümranlığına saygı göstermek az- minde — oldukları anlaşılan - Bağdat Paktı Devletleri ve nihayet. Kanal kumpanyasının devletleştırılmesı ü- zerine en büyük gürültüyü koparan Fransa ve İngiltere yer alıyordu. İ- kinci blokta ise Sovyet Rusya, Hin- distan. Seylân ve Endonezya bulunu- yordu: İki blok arasındaki görüş ayrılık- larının giderilmesinin çok güç olaca- ğı daha konferans başlamadan bili- niyordu. Nitekim Londrada yapılan toplantılar da bu görüş ayrılıklarını giderememişti. Londra Konferansı n tek başarılı neticesi Batılı dev- letlere Süv Kanalı mevzuunda eyş kendi aralarındakı ufak tefek anlaş mazlıkları gidermek imkânını sağ lamasıydı. Hakikaten Londra Konfe- ransının başla dgı günlerde, Batıl devletler bloku içinde de bazı görüş ayrılıkları vardı. Konferansa katılar Bagd at Paktı Devletleri -Ira Türki- e ve Pakistan- ile Habeşıstan Ame- rıkan Dış İşleri Bakanı Foster Dulles tarafından konferansa sunulan Batı hlar plânını bazı değişikliklerle kabul edebileceklerini bildirmişlerdi. Bu de ğişiklikler Batılı plânın kurmak iste- diği sistemin ruhuna dokunmuyordu. Bağdat Paktı Devletleri ve Habeşis- tan Süveyş Kanalının milletlerarası bir teşekkülün idaresi altına bırakıl- ması konusunda Batılı plâna iştirak ediyorlardı. Konferansın biteceği günlere doğ- ru Pakistan temsilcisi, ile Amerikan Dış İşleri Bakanı arasında yapılan bir görüşmeden sonra, Birleşik Ame- rika. Bağdat Paktı Devletleriyle Ha- beşistan'ın endişelerini yerınde gör- düğünü bildirerek, konferansa katı- lan devletleri Pakistan' ın ıstedıgı ta- dilleri ihtiva eden Batı plânım kabu- le davet etmişti. Bu davete icabet e- den devletlerin sayısı sadece onsekiz di. Sovyet Rusya, Hindistan, Seylân ve Endonezya temsilcileri böyle bir plânın Mısır'ın hükümranlığı ile te- lif edilemeyeceğini ileri sürerek Dul- les plânım kabule yanaşmamışlardı. Onsekizlerin temsilcileri L şte şu günlerde Mısır Cumhurbaş- kanı ile görüşmeler yapmakta 0- lan Amerika Birleşik Devletleri, A- vustralya, İsveç, İran ve Habişistar temsilcileri, Dulles plânını kabul e- den onsekız devletin bu plânı Nâ- sır'a sunmakla görevlendirdikleri tem- Vicky'nin "The New Statesman and Nation"da çıkan karikatürü LÜTFEN YAZILARI "ÇİNİ" LEYİNİZ AKİS, 8 EYLÜL 1956