9 Haziran 1960 Tarihli Akis Dergisi Sayfa 32

KİTAPLAR Hükümdar (Niccolo Machiaıvelli'den çeviren Yusuf Adil Egeli Yıldız Matba- ası, Ankara 7965, 190 sayfa 500 kuruş) İnsanları idare etmek sanatı üzerine pek çok kitap yazılmıştır. Ama bunların içinde bilhassa bir tanesi vardır ki beş asırdan beri idarecile- rin büyük bir kısmının kılavuz kita- bı olmuştur. 8u kitabı yazanın adı ise felsefe ile karışık bir şekilde bir idare usulünün adı olmuş, felsefesi tek bir cümlede hülâsa edilmiştir, İnsanoglunun tiyniyetindeki boşlukla- rı, koflukları ortaya koyan bu ada- mın ismi Makyaveldir. Koyduğu sis- teme Makyavelizm denir. Felsefesi İse pek çok tekrarlanan şu cümle ile hülasa edilir: “Gayeye varmak işin her vasıta mübahtır. 19. yüzyılın başından bu yana, Makyavelin prensiplerini benimsemiş pek çok idareci çıkmıştır. Pek çok insan Makyavelin meşhur "gayeye varmak için her vasıta mübahtır" cümlesini kendisine bayrak yapmış, bu fikri temel üstünde türlü haksız- lıklara, namussuzluklara göz yum- muştur. Hatta pek çok insan, Mak- yavelin temelini attığı felsefi siste- min tatbikçisi olarak bizzat namus- suzluklar yapmış, şahsi gayesine eri- şebilmek için her şeyi mübah say- mış, bu yoldan sivrilmeye çalışmıştır. Tarih, bu çeşit insanlardan başarıya ulaşabilenlerle ulaşamayanların ad- larıyle doludur. Makyavelden sonra gelen pek çok yazar, MakyaVeli mahküm etmeye çalışmıştır. İleri sürülen belâ başlı iddia Makyavelin toplumun ahlakını bozduğudur. Makyavele ve koyduğu düsturlara en fazla çatanlardan, hât- tâ yazara "canavar" diyecek kadar ileri gidenlerden birisi, Almanyanın çekirdeğini teşkil eden Prusyanın hükümdarı Büyük Frederiktir. Fre- derik, daha veliaht iken yandığı An- ti- Makyavel adlı kitabında Makya- vele ve felsefesine ağır tarizlerde bu- lunmuştur. Ancak, gene aynı Frede- rik hükümdar olduğu zaman Mak- yavelin felsefesini yaptığı, İnsanları idare usullerini tatbik etmekten de kendisini alamamıştır. 1469 yılında İtalyanın Firenze şehrinde doğan Nikola Makyavel .1498 den itibaren bin parçalı bir mo- zayığı andıran XV. yüzyıl İtalyası- maya başlamıştır. 14 senelik devlet hizmeti Makyavele pek çok şey öğ- retmiştir. 1012 sonlarında Medieles- rin Kirenzaye tekrar hakim olmaları üzerine Makyavel vazifesinden uzak- laştırılmış, daha sonra zindana atıl- mış, bilâhare de Toscana hudutların- dan dışarı çıkmamak kaydiyle ser- best bırakılmıştır. Geçim sıkıntıları içinde bunalan Makyavel hayatının üst kısmını Fi- renze yakınlarında bir köy evinde inzivada geçirmiştir. İşte Hükümdar adlı kitap bu inzivada yazılmıştır. Makyavel bu kitabını 1513 den itiba- ren Firezede hükümdarlık eden Lo- renzo de'Mediolve ithaf etmiştir. Makyavelin kitabı 26 bölümdür. Her bölüm de muhtelif fasıllara ay- rılmıştır. Kitabın enteresanlığı hakkında bir fikir verebilmek için bu bölüm başlıklarından bir kaç ta- nesini okumak yeter. Mesela birinci bölümde Makyavel (o hükümdarlıkla- zulüm rın kaç çeşit olduğunu ve nasıl elde südür j5 u bö- ildiklerini anlatmaktadır. lümde Makyavelin hükümdara tav- siyesi şu cümlesi ile hülasa edilebi- lir: "İnsanlar ya okşanmalı veya sön- dürülmelidir. Zira insanlar hafif za- rarlardan intikam alırlar, ağır Za- rarlardan ise intikam alacak halleri kalmaz. Bir insana yapılan kötülük öyle olmalıdır ki, intikamından kork- mağa yer kalmasın." Makyavel, kitabının gene aynı bö- lümünün bir başka yerinde de şöyle der : "Uzak iken görülünce, güçlük- lere kolayda çare bulunabilir." Makyavelin harp hakkındaki dü- şüncesi ise şudur : "Harp bertaraf edilmez, ancak başkalarına yaraya- cak şekilde geciktirilmiş olur." Makyavelin insanları idare etme sanatı hakkında koyduğu (kaideler- den biri de şudur : "Kim ki başkası- nn kudretli olmasına sebeb olur, kendini mahveder. Zira bu kudret, sebeb olan kimsenin ya kuvveti veya mahareti ile meydana gelmiştir. Bunların her ikisi de yeni kudret ka- zanan in şüpheli ve çekinilecek . şeylerdir F ütuhat için Makyavelin ileri sür- düğü usuller ise şunlardır : "Hür yaşamaya alışmış bir şehir, yok edil- mek istenmeyince, herhangi başka bir yoldan ziyade, kendi hemşehrile- ri vasıtasıyla daha kolay elde tutu- Son ilave ediyor, "bir ülkeye sahip edebilmek için onu yıkmaktan baş- -a hiç bir emniyetli yol yoktur. Ve hür yasamaya alışmış bir şehri zap- tedip de onu yıkmayan kimse, kendi- sinin O Eee tarafından o yıkıldığını beklemelidi Makyavelin yeni nizamlar hak- kındaki düşüncesi ise Şudur: "Yani nizamlar sokmağa ön ayak olmak kadar ele alınması güç başarılması şüpheli ye idaresi tehlikeli bir şey bulunmadığı göz önünde alı- dır. Çünkü eski nizamlardan çıkarı olanların hepsi yeni düzeni kuranın düşmanıdır. Yeni düzenden faydala- nacak olanların hepsi de onur hara- retli müdafileridir." “İnsanlar ya korkudan veya düş- manlıktan fenalık yaparlar" diyen Makyavel "milletllerin tabiatları ie ğişkendir, onları bir şeye inandır- mak kolaydır, fakat bu inançta tut- m güçtür" demektedir. Makyave- zulü düşüncesi ise defada toptan yapılan ve sonra üze- rinde ısrar edilmeyen, fakat müm- kadar uyruğun iyiliğine çevrilen zulümdür. Fena ş zulüm ise, başlangıçta az olduğu halde, ame sönecek yerde çoğa- "Fe nalıklar hap bir- az zaman ta- iyilikler de azar azar ki, tadına daha iyi v: Makyavelin insan tahini için koy- duğu teşhis ise şudur : "İnsanların tabiatı öyledir ki, kendilerine yapı- lan iyilikler için olduğu kadar yap tıkları iyilikler için da bağlılık du- yarlar." Bun ndan yıllarca önce Haydar Rı- fat tarafından Prens adıyla dilimi- ze çevrilen ve hemen tükenen Mak- yavelin bu meşhur kitabı, ikinci defa 1995 yıkıkla General Yusuf Adil E- geli tarafından İtalyanca tercüme e adıy- la piyasaya çıkartılan bu kitap ne- dense 1955 de pek alıcı bulmamıştır. ir o yılların idarecilerinin her bi- rinin takar teker birer Makyavel ol- masından olacak. Vakta ki bu baha- rn basında memleketin üzerinden nisan rüzgarları esmaya başlamıştır. Emekli General Yusuf Adil (Egeli, elinde kalmış olan kitapları eski fi- yatı olan 3 lira yerine 5 lira olarak yeniden değerlendirmiş ve kitapçıla- ra dağıtmıştır. Şimdi artık Hüküm- dar, kitapçılarda en e arana toplar arasına gi tir. Kapış ka- pış satılmaktadır. Son on yıldır han- gi metotlarla idare edildiğimizi öğ- renmek isteyen her şahıs bu kitap- tan bir tane satın almaktadır.