20 Nisan 1960 Tarihli Akis Dergisi Sayfa 21

hemen İKTİSADİ VE MALi SAHADA Para Musluklar açılıyor mu? Geçen haftanın başında, vazifesi Türk iktisadiyatının nabzını tut- mak olan bir önemli şahıs, endişesi- ni gizleyemeyen bir tavırla şunları söylüyordu: "Artık ne olacaksa ol- sun? Şu seçimler bir an önce yapıl- sın ve kuvvetli bir Hükümet iş başı- na gelsin. Yoksa, istikrar tedbirleri .pek yakında buhar olup gidecek!" Seçim endişelerinin, bundan bir bu- çuk yıl önce büyük tantanayla ilân edilen ve daha iki ay evvel yine tan- tanayla büyük muvaffakiyetle tat- bik edildiği millete bildirilen 4 Ağus- tos 1958 doğumlu meşhur iktisadi istikrar programım nasıl için için yediği ve geminin alabora olmak tehlikesiyle karşılaşmağa doğru git- tiği bundan daha iyi ifade edilemez- i. Türk istikrar programıyla yakın- olan yabancı çevrelerde, son zamanlarda, seçimlerle ilgili ola- en başka mevzu ko- nuşulmuyordu. Tehlike çanları, sadece kredi iste- yen tüccarın baskısına dayanama- yan iktidarın, kredi plâfonlarının na- sıl aşıldığından övüne övüne bahset- melerinden dolayı çalmağa başla- mamıştı. Bir başka davada para hacmi meselesiydi. Gerçekten, son işaretler -yani Devlet daireleri tara- fından neşredilen resmi rakamlar- Merkez Bankasının tekrar para bas- ma faaliyetine girişmek üzere olduğu intibaını yaratmaktaydı. Meselenin hikâyesi şundan ibaretti: İşin esası D.P. İktidarının yarı - değişmez Ma- liye Bakanı Hasan Polatkan, ge- çen Şubat ayında bütçe müzakerele- ri vesilesiyle Meclis kürsüsünden, tedavüldeki banknot hacminin 9 A- gustos (o 1958 deki seviyenin hemen altında olduğunu söylemekle övünmekteydi. Gerçekten, Maliye Bakanının söylediği doğruydu. Bank- not hacmi 9 Ağustos 1958 de 3 mil- yar 925 milyon lira iken, 30 Ocak 1960 günü bu rakam 3 milyar 746 milyon liraya inivermişti! Bir buçuk yıl içinde, banknot hacminde 179 milyon liralık azımsanamayacak bir azalmanın vuku bulduğu inkar edi- lemezdi. Gerçi, aynı Hasan Polat- kan ve mensup olduğu partinin bü- yük iktisat âlimleri, daha iki yıl ön- cesine varıncaya kadar, para hac- mindeki artışın büyük kalkınma hamleleri sayesinde hızla artan mil- li gelirimizdeki artışı takip ettiğini iddia etmekteydiler. Gerçi, şimdi Sayın Hasan Polatkan ve D.P. nin AKİS, 20 NİSAN 1960 Hasan Polatkan Bakanlara ne buyrulur ? sair büyük iktisatçıları, yine de mil- li gelirin hızla arttığı kanaatindeydi- ler ama, -her nasılsa- artık, para hacmindeki artışın milli (o gelirdeki çoğalmayı takip ettiğini ileri (osür- mekten vazgeçivermişlerdi. Bütün bunlar, bu görülmemiş tenakuzlar, elbette ki D.P. nin sayın başlarına her fırsatta hatırlatılmalıydı. Sayın Polatkana ve arkadaşlarına, istikrar programındaki gayenin mu- hakkak surette tedavüldeki para hacmini düşürmek olmadığı ve para hacmi olduğu yerde muhafaza edilse ve para hacmi, iş hacmindeki geliş- meleri ve devalüasyondan sonra bir miktar da artması makül karşılana- bilecek olan kredi talebini takip ede- rek biraz da artsa, bundan, iktisadi istikrarı, baltalayacak neticeler çık- mayacağı pekâla hatırlanabilirdi ve hattâ hatırlatıldı da. Ama, madem ki modanın ibresi artık istikran gös- teriyordu, para hacminin azalması tek başına bir övünme vesilesi olma- lıydı! Ya rakamlar;.. Fakat, meseleyi ve rakamları ciddi surette tetkik edenler, bir zaman- lar banknot hacminin bir roket gibi arşa doğru çıkmasıyla övünürken, şimdi aksi hadiseye alkış tutan Po- latkanın, bu son övünmesinde bile büyük hata payı olduğunu görmekte gecikmediler. Gerçekten, D.P. nin yarı - değişmez Maliye Bakanı, mu- kayeseleri için başlangıç noktası o- larak, hususi şartların tesiri altında fazlasiyle yükselmiş bir banknot hac- mi seviyesinin müşahede edildiği A- gustos 1958 ayım almıştı. Halbuki, bir yandan enflâsyonun iyice bacayı sarmasının doğurduğu iktisadi em- niyetsizlik, diğer yandan Irak ve Lübnan hadiselerinden ve bu hadise- lerle ilgili olarak Ortadoğuda Müt- tefiklesin ve (oOKuzey sınırlarımızda Sovyet Rusyanın yaptığı askeri ha- rekât ve hazırlıklardan telaşa düşen mevduat sahipleri, 1958 Haziranında bankalara hücum etmeğe ve mevdu- atlarını çekmeğe (o başlamışlardı. durumda Merkez Bankasının, son derecede müşkül mevkide kalan ti- caret bankalarının imdadına koşma- sı kat'i bir zaruret halini almıştı. Banka gişelerine oOÜüşüşen mevdu- at: sahiplerine "Paranızı iade, ede- miyoruz!" demek, daha da korkunç bir iktisadi çöküntüyü davet etmek- ten başka bir netice overmeyecekti. Bunun üzerine şerrin ehveni tercih edildi ve Merkez Bankasının ticaret karşılamak için onlara ikraz etmesi kararlaştırıldı. e Mayıs 1958 de 6 milyar 257 milyon lira olan mevduat hacmi Ağustos 1958 de 5 milyar 897 milyon liraya kadar düşü- vermişti. Bu düşmeyi doğuran mev- duat' çekme taleplerini karşılamak için de banknot hacmi, yeni Merkez Bankası emisyonları neticesinde, Ma- yıs 1958 de 3 milyar 253 milyon lira iken Ağustos 1958 de birdenbire S milyar 825 milyon liraya ulaşıverdi! Böylece, mevduat hacminde üç ay içinde vuku bulan 360 milyon liralık düşüşe karşılık, . banknot hacminde tam 470 milyon liralık çok hızlı bir 21