23 Aralık 1959 Tarihli Akis Dergisi Sayfa 22

DÜNYADA OLUP BİTENLER Şahpur 16 Eylül 1941 günü Şehinşah ilân edilmişti. Dört yıl mermer sa- rayda kendi memleketini idare imkâ- nından mahrum olarak sessiz yaşadı. Kubba sarayının ihtişamına, Abidin sarayının çılgın eglentılerıne alışkın Fevzıye genç hükümdarla kendisini mes'ut hissetmiyordu. Üstelik Tah- ranın kötü iklimi içinde malaryaya tutulmuştu. 1946 yılında doktorları Kraliçeyi Kahireye, kardeşi Kral Faruğun yanına gonderdıl r. Genç, zarif ve narin Şah siyasi hayatının . Harp bitti, fakat müttefikleri- nin kararsızlığından istifade eden Sovyet Rusya, harpten sonra çekile- setine karşı kahramanca mukaveme- tinden, öbür yandan İrandaki Ameri- kan Büyükelçisinin Tahran Hüküme- tine verdiği teminattan ürken Stalin, Kavamessaltanehin — kabul eder gö- ründüğü tâvizleri kâfi addedip Azer- baycanı boşaltmaya razı oldu. Ka- vam, İranın kuzeyinde petrol arama ve 1şletme hakkını Sovyetlere veri- yor, kabinesine üç komünist alıyor ve Tebrizdeki muhtar hükü- metle uzlaşmağa razı oluyordu. Fa- kat, Ruslar çekildikten sonra Ka- vam "Kızıl Tilki'yi atlatmağa mu- vaffak oldu. Güne ydekı Bahtıyarıler talep ettiği için Komün Nazırlar kovulurken İran Ordusu, temizleme hareketine girişti. petrol imtiyazı anlaşmasını Meclise rılmıştı. Bundan sonra yapılacak şey, İran halkını sömürmekten ibaretti. Faal Politika. G nç Şehinşah, bu zihniyetin bir gün bütün İranın, Tudehçilerin -Ko- münistler- - eline geçmesi neticesini doğuracağını gördü. O zaman, diplo- masi cambazlıkları da para etmiyebi- lirdi. Buna karşı tek çare vardı: Bir yandan İranın güvenliğini Batı Ca- miasına bağlamak, öbür yandan ge- niş iktisadi ve içtimai reformlara gi- rişmek. Şah, Kasım 1949 ayında Bir- leşik Amerikaya resmi bir ziyaret yaptı. Maksat, yardım istemekti. Fakat, o sarada Truman idaresi Ku- omintangın har vurup harman sa- vurduğu yardımların hatırası için- İran Şahı Pehlevi ve Ferah Bir şatafat ve gerisi ceğini taahhüt etmiş olmasına rağ- men Azerbaycanı bırakmamaya ka- rarlıydı. Komünist — Enternasyonali- n meşhur şahsiyetlerinden Cafer Pişevari Tebrize — yerleşmiş ve bir muhtar hükümet kurmuştu. Bir müddet sonra, Mahabat Kürtleri de muhtar bir hükümet kuruverdiler. Genç Şah, sert harekete karar ver- i. Fakat, gönderdiği, zayıf tabur- ızılordunun sert bakışlı neferlerini gorunce geri çe— kilmeği uygun buldular. Genç H kümdar o zaman, ak saçlı bir devlet adamıyla tecrübeli — bir diplomatın -Kavamessaltaneh ve —Hüseyin Âlâ- desteğini buldu ve onların sayesinde, hükümdarlık hayatının ilk Zzaferini tattı. İran, dev komşusunu Güvenlik Konseyine — şikâyetten — çekinmedi. Bir yandan Türkiyenin tecavüz siya- 22 sunar göründü ve Meclis anlaşmayı tasdik etmeği reddetti. Fakat iş bu- nunla bitmiyordu. Memleket iktisa- den bitkin bir haldeydi. Yabancı as- keri birliklerin Varlığı sayesinde iş bulanlar şimdi işsiz kalmışlardı; if- lâslar ve kötü hasat yılları birbirini takip ediyordu; hazine, memurların maaşını Ödeyemeyecek hale gelmişti. Genç Şehinşah, memleketinin bütün- lüğünü ve bağımsızlığını kurtarma- nın kâfi olmadığını gördü. Yanıba- şındaki ak saçlı devlet adamları 19. uncu asırdan kalma diplomasi entri- kalarını beceriyorlardı, fakat memle- ketin iç işlerine ilgi göstermiyorlar- dı. Bütün İran seksen ailenin elinde idi. Bu seksen aile İranın istiklalini de, bütünlüğünü de sadece kendisi için sayıyordu: Azerbaycan kurta- Diba nişan merasiminde deydi. Şehinşaha, tam bir açıklıkla, evvelâ memleketinde ahlâklı bir ida- re kurması gerektiği ve toprak dere- beyliğine karşı ilk tedbirleri almağa başlamadan yardım verilemiyeceği bildirildi. Şah, radikal ıslahata giriş- mek azmiyle Tahrana döndü. Mute- dil ve namuslu bir Generali - - - Başvezirliğe getirdi. Razmara, ilk iş olarak ahlâksız dört yüz me- muru işten çıkardı ve İmparatorluk Suııstımallerle Mücadele Komisyo- beşyüz kışılık bir tasfiye listesi daha verdi. Şah ile Başveziri, bu kadarcık bir gösterişin Amerikan yardımının oluk ol bu kızgınlığı — içinde memleketınde AKİS, 23 ARALIK 1959