7 Temmuz 1959 Tarihli Akis Dergisi Sayfa 12

YURTTA adlan 6 ay sonra Türkiyeye geldik- lerinde Fonun hesabını bütün tefer- rutatıyla istiyeceklerdir. Kredi meselesi Enflasyon kaynaklarının kurutul- masında 'ikinci adım, — kredilerin dondurulmasıydı. Nıtekım krediler 4 Ağustos kararıyla 30 Haziran sevi- yesinde donduruldu. Amme sektörü- ne 400 milyon liralık b:r limit tanındı. Gerek amme sektöründe, gerek hususi sektörde kredilerin dondurul— ması, istikrar progra n çok feryad edilen meselesı halıne geldı Usulen "plafona itirazımız yok" di yerek başlıyan Osman Kibarın "sa- nayie kredi verilmezse büyük mali çöküntüler olacak" feryadı bu kredi sıkıntısının neticesiydi. Piyasa, kre- dilerin serbest bırakılmasını — veya plafonun — yükseltilmesini istiyordu. Gerek Devlet isletmelerinden, gerek hususi sektörden gelen devamlı kre- di talepleri karşısında, Hükümet de bu tezi benimsemişti. Bu sebeple Ca- han Heyetine, kredi plafonunun yük- seltilmesi fikri açıldı. Fakat fikir, zerrece itibar görmedi. Cahan Heye- ti, kredi plafonunun yükseltilmesi şoyle dursun, kredi plafonunun sa- ğında solunda açılan gediklerin dâhi şiddetle — aleyhindeydi. Hakikaten kredi platonuna tamamıyle riayet e- dilmişti. Kredileri dondura gustos kararnamesinin bir boş ğun- dan istifade olunarak kredi plafon 00 milyon lira aşılmışla. Kararna- mede plasman mefhumu tarif edilir- ken "Devlet iç istikraz, Amortisman ve Kredi Sandığa, İktisadti — Devlet teşekkülleri ve — belediyeler — tahvil- leri ile Hazine plasman bonoları" plasman; tarifinin dışında — tutulmuş sayed i tavanını delmek te, kararnam Zi redılmeyen 200 milyon liralık bir kredi marjı tanın- mıştı. 200 milyonluk marja rağmen, kre- di tavanının çatlatılması Cahan He- yeti tarafından hoş karşılanmadı. Cahan'ın basın toplantısında "birkaç kuruş aşmalar", ortalama plafon" tabirleriyle —ifade ettiği — tavandaki çatlakların tamiri istendi. Kredi tah- didine azami riayet, Cahan Heyetinin büyük hassasiyetle üzerinde durduğu bir meseleydi. Cahan'ın basın toplan- tılarında vuzuhla üzerinde durduğu tek mesele buydu. Kredi tahditleri kaldırılırsa, istikrar — programı alt- üst olabilirdi. Tekstildeki güçlükler, istikrar programının tabii bir neti- cesiydi. FEğer bu güçlükler ortaya çıkmasaydı, 1st1krar programının mu- vaffak olmadığına"hükmetmek lâzım- dı. Kredi tahdıdı mali bünyesi sağ- lam müesseselere hiç bir zarar ver- memişti. İşsizlik yoktu. Tekstil -sa- nayii haftada 6 gün, hem de üç ekip- le çalışıyordu. Cahan, krediler ser- best bırakılırsa, bunun ithal malla- rında spekülâsyona yol açacağından haklı olarak endişe ediyordu. Kredi- ler genişletilirse tüccar elindeki ithal mallarını bekletmek ve ilerde daha 12 OLUP BİTENLER. pahalı satmak yollarını arayabilecek- ti. Sanayici mamullerini daha ucuza satmak yerine, kredi sayesinde stok- larını şişirme yoluna gidebilecekti. Bu sebepledir ki Cahan, Cuma günü İs- tanbulda öğle yemegı sırasında kredi sıkıntısından söz açan iş adamlarına "ticari sahada spekulatıf stoklar ya- pılıyor mu?" sualiy cevap, verdi. O, E. €. E, Heyetı Başkam işadamla- rının istikrar programının gerektir- diği şartlara intibak etmek hususun- da bir gayret gostermedıgı kanaatin- deydi. Cahan göre, "evvelce yüzde 50 kazanırken şimdi yüzde 25 kazanıyorum" diye feryadı basanlar ciddiye alınmamalı ve — gazeteciler buna âlet olmamalıydılar. Kısaca, kredilerde bir artış bek- lenmemeliydi. Ancak sektörler ara- Hayrettin Erkmen Yelkenler nasihatla şişse... sında kredinin daha iyi bir şekilde tevziine çalışılması mümkündü çklarının ve kapatılmasıyla fiyat kontrollerının kaldırı- lara serbe piyasa nizamına geçil- mesi, istikrar programının başlıca gayelerinden biriydi. Hükümet bu noktada da anlaşmaya aykırı ola- rak, Milli Korunma tahditlerini kal- dırmaya cesaret edememişti. 1958 Kasımında gıda maddeleri fiyatları serbest kalınca vuku bulan hızlı yük- selme Hükümeti iyice ürkütmüş, bu maddeler yeniden narha bağlanmıştı. Ancak bayram arifesinde 30 küsur koordinasyon kararı kaldırılmıştı. Bunun sebebi, Canan Heyetinin Milli Korunma, tatbikatı hakkındaki son derece menfi . düşünceleri bilindiği Amme — sektörü kredi musluklarının birlikte, için, bir münakaşa mevzuunu peşi- nen önleme endişesiydi. Ama bu ka- darı kâfi değildi. Tam bir serbestiye gidilmeliydi. Mili Korunma Ka- nunu sür'atle kaldırılmalıydı. Cahan Heyetinin, fevkalâde hallerde Hükü- metin piyasaya müdahale hakkı ta- nıyan kanun tasarısına, — suiistimal edilmemesi şartıyla, bir itirazı yok- tu “ Zorla dizginlenmeye çalışılan fi- yatlar elbette ki bir seviye- de istikrara kavuşacaktı. Nitekim hakikatleri çok — noksan aksettiren geçinme endeksi, istikrar programı- nın tatbikinden sonra da hızla yük- selmeye baştadı. 1958 Ağustosunda 6 (1948 — 100) olan endeks, 1959 Şubatında yuzde 15 bin artışla 233 e erişti. Cahan'a göre fiyatlar artık istikrar kazanmıştı. Dış ticaret sil mühim, mesele ihracatın bir ür ge lışememesıydı Ihracatta "fevkalade neticeler” alındığını liyen Cahan'ın kendi sözüne inanma- sı elbette imkânsızdı. Turk otoritele- 1958 Temmuzunda 3 C Y sundukları rapor'da 1958 ihracatını 353 milyon dolar tahmin etmişlerdi. Halbuki 1958 ihracatı 247 milyon do- larda kalmıştı. Bizzat Cacahan. istik- rar tedbirleri arifesinde , "develüas- yondan sonra ihracat 400 milyon do- lara çıkabilir" diyordu! Ama devalü asyondan sonra Odalar Birliğinin ne- şir organı Iktısat Gazetesıne göre, Mayıs, Hazi emmuz ihracat ayları olmadıgı için 1958 1959 mev- simi ihracatı 270 milyon dolar ci- varında kalacaktı. Cahan'ın 400 milyonluk tahminiyle 270 milyon- luk ihracat arasında muazzam bir fark vardı! İhracattaki ar- tış ümitleri gerçekleşmemiş, bu yüz- den istikrar politikasının 1st1kbalı tehlikeye girmişti. İstatistik Umum Müdürlüğünün rakkamları ortaday- dı: Son 9 aylık ihracat, 1949-1958 ortalamasının üstünde olması kirken, çok altında kalmıştı. 1958 devresinin 9 aylık ıhracatı 730,2 milyon lira iken | 59 mevsimi- nin 9 aylık ihracatı 6385 milyon 1i- ra ile — ortalamanın ancak yüzde 87.4 üne erişiyordu: 9 Aylık ihracat (1000 IL. olarak) Aylar 1948-1958 — 1958-1959 yüzde Ortala rak- ması kamları Ağustos — 44.746 20.019 44,7 Eylül 5350 49.759 84.0 Ekim 80,466 51.190 68,6 Kasım 110.175 64.490 04,4 Atalık 116.541 98.859 84.8 Ocak 89.879 77.451 86,1 Şubat 84.543 91.983 108.8 Mart 78.489 120.038 152.9 Nisan 79.143 64.664 84.9 Yekün 730.241 638.453 874 AKİS, 7 TEMMUZ 1959