4 Nisan 1959 Tarihli Akis Dergisi Sayfa 20

İKTİSADİ İhracat Kötü haberler I lk kotadan gelen ithal malları- nın Haliç sahillerindeki gümrük depolarını lebalep doldurduğu şu günlerde iktisadi çevrelerde — büyük bir endişe hüküm sürmektedir: Sa- dece resmi şahıslar, iş adamları de- ğil, Ankaradaki sefaret erkânı, Was- hington, Bonn ve Paristeki mütehas- sıslar Türkiyenin giriştiği istikrar .programının tehlikeye düşmesinden korkmaktadırlar. Haftalarca Türki - yenin iktisadi durumunu - inceleyen Adler'in başkanlığındaki Dünya Ban- kası heyeti ve bir ay evvel Ankara- dan geçen Eısenhowerın Hususi Ko- mitesi mütehassısları Amerikaya dö- ner dönmez istikrar polıtıkasrnın İs- rarla yürütülmesine rağmen, işlerin pek iyi gitmediğini belırtmışlerdır u kötümserliğe sebep, devalüas- yon sayesinde hızla artacağı umulan ihracatın artmak şöyle dursun, kötü bir yıl olan geçen seneye nazaran gerilemeğidir. Bu urum istikrar programını tehlikeye atacak mahiyet tedir. Her şeyden evvel Maliye Baka- nının yazın ilân ettiği 636 milyon do- larlık ithalât programı suya düşmek- tedir. Gerçi 630 milyon. dolarlık it- halât yapılamayacağı çoktan bari an- laşılmıştır. Bunun içindir ki Maliye Bakanlığı mütehassısları 1959 bütçe - sinin gümrük vergisini ve ithalâttan alınan, gider vergisini tahmin eder- ken- hesaplarırıı 550 milyon dolar ci- varında bir ithalâta göre yapmışlar- dır. Ama ihracatın gerilemesi yüzün- den bugün 450 milyon dolarlık bir ithalât bile memnuniyet verici sayıl- maktadır. Bu gerilemenin tabii ki bütçe ge- lirleri üzerinde tesiri olacaktır: İs- tikrar programının muvaffakiyeti ba- klanından denk kapanması gereken 6 küsur milyarlık bütçe açık verecek- tir. Ama daha mühim bir tehlike, is- tihsal kapasitesinin tam randımanla kullanılabilmesi için gerekli, ithalâ- tın yapılamamasında ortaya çıkmak- tadır. Bilhassa fevkaladeden bir yar- dım elde etmemiz ihtimali pek zayıf olan gelecek yıl. ihracatta bir- mucize vuku bulmazsa ithalât hacmi büyük ölçüde daralacaktır. Şöyle ki gelecek yıl 100 milyon dolarlık, normal Amer rikan yardımı, ancak borç taksitleri- nin ödenmesine ve tediye muvazenesi- nin görünmiyen kalemler — açığının kapatılmasına kâfi gelecektir. Yani ancak ihracatımız nisbetinde ithalât yapmak mümkün olacaktır. İhracat bu tempoda giderse. 300 milyon do- ların altında ithalât yapılabilecek de- mektir. Halbuki Türkiyenin normal ithalât ihtiyacı 450. milyon dolar ci- varındadır.. halde yeniden kalkın- mayı baltalayan ve herkesin pek iyi tanıdığı 1955-1958 yıllarındaki duru- ma düşmekten Türkiyeyi ancak bir mucize kurtarabilir. 20 VE MALİ İşte bu sebeplerdendir ki. Türk ve ecnebi mütehassıslar ihracatın a- zalmasını endişeyle takip etmektedir- ler Yedi aylık ihracat stikrar programının tatbikine baş- landığı Ağustostan Şubata kadar geçen 7 aylık devrede ihracat 448 milyon liradır. den ben rastlanan en düşük rakkamdır. 1946- 1947 yılı yedi aylık ihracatı bile 457 milyon lirayla 1958-1959 ihracatının üstündedir. Bu rakkam en bereketli yıl olan 1952-1953 ihracatından 200 milyon liva azdır. Türkiye İktisat — Gazetesinin 26 Mart 1959 tarihli nüshasında neşre- dilen bir tablo, durumu daha iyi gös- termektedir. Bu tablo 1949-1957 or- SAHADA rilmesidir. Ticaret Bakanlığı tarafın- dan hazırlanan ve borsaların ilân ca- mekânlarına asılan bir tebliğ, bu du- rumu açıklamaktadır. Tebliğde tica- ret ateşlerinden gelen raporlara da- yanılarak, ıhra mallarımızın "za- man zaman" satış şartlarına uygun çıkmadığı ve bu yüzden dış piyasa- larda mallarımıza olan itimadın sar- sıldığı bildirilmektedir. Meselâ nor- malden düşük mağşuş kuru incirlere rastlanmaktadır, fındıklar düşük ka- litede çıkmaktadır gülyağı karışık şekilde sevkedilmektedir. Kromlar satış mukavelelerinde yazılı tenör de- recelerine uymamaktadır. Yer fıstıgı gıbı bazı kabuklu kuru maktadır. Bu durumda dışardaki alı- talamasıyla son yedi aylık ihracatı — cılar, mallarımıza elbette fazla iltifat karşılaştırmaktadır: etmemektedirler. A B Aylar 1949-1957 Son aylar B'nin A'ya ortalaması ihracatı nisbeti Ağustos 44,7 19,5 44 Eylül 59,3 49,1 83 Ekim 80,5 S1,1 63 Kasım 100.2 63,5 63 Aralık 116,5 95,2 82 Ocak 89,9 717,4 86 Şubat 86,3 92,0 107 Tablodan anlaşıldığı üzere. son İhracat mallarının büyük bir kıs- Ağustos-Şubat ayları arasındaki ih- racat geçmiş sekiz yılın bu, aylara tekabül eden — ortalamalarından bir hayli düşüktür. Sadece Şubat ayında ihracat, geçmiş yıllar ortalamasını biraz aşabilmiştir. İhracatta bu gerileme esas itiba- riyle son iki yıla nazaran tütün, fın- dık, krom, bakır, demir cevheri gibi maddelerin 1hracatın1n azalması ne- ticesidir. Kuru Üzüm, tiftik, küspe, afyon, deri ihracatı hemen hemen sabit kalmıştır. Buna mukabil pa- muk ve hububat ihracatında bir ar- tış vardır. 1956 ve 1957 yıllan Ağus- tos Şubat devresinde hiç buğday ve arpa ihraç edilmediği halde, bu yıl dışarıya 34 milyon lira tutarında ugday ve arpa — satılmıştır. Buna rağmen bu yılın yedi avdık ihracatı, geçen yıldan 135 milyon lira anlar. şzalmanın sebepleri hracatın artması beklenirken a- zalması karşısında Hükümet de Seyirci kalamamış, başlıca kabahatli olarak gösterilen ihracata asgari fi- atlar tesbiti usulünü, dışarıya döviz kaçırılması tehlikesini göze alarak kaldırmıştır. İhracatın, gelişememesinin ikinci bir sebebi, bazı ihraç mallarının satış şartlarına uygun çıkmayıp geri çev- mının lüks maddeler olması ve Batı memleketlerinde iktisadi — faaliyetin yavaşlaması esasen ihracatta güçlük- ler yaratmaktadır. Meselâ krom ta- lebi bir hayli azalmıştır. Güney Af rika ve Rusyanın ellerindeki mühim miktardaki krom stoklarım sürmeye çalışması da, Batıda iktisadi faaliye- tin yavaşlaması dolayısile krom tale- binin düşmesine eklenince, krom ih- racatı son derece güçleşmiştir. Kromcular bu sebeple 210 kuruşluk krom priminin arttırılması için Hü- kümeti zorlamaktadırlar. İhracat primlerinin arttırılması ihtimali, elle- rinde -meselâ tütün ihracatçıları gibi- az primli mallar bulunan ihracatçı- ları malını elinde tutmaya sevket- mektedir. Tütün İhracatındaki durak- lamayı -Yunanlılar tütün satışında önü almakla beraber- başka türlü i- zaha imkân yoktur. "Tütün ihracatçı - ları, oturdukları yerden muazzam pa- ralar kazanmak sevdasıyla, malları- nı ellerinde tutmaktadırlar. Pazar günkü Zafer gazetesinde, Ankara Ti- caret ve Sanayı Odasından "selâhi- yetli bir zat", "sadece bazı ihraç mal- larımıza tarıınan primlerin azlığı o malların ihracını nisbeten önleyici tesiri olmuşsa da alâkalılar bunun üzerinde durmakta ve önleyici ted- birler almak yolundadır. Bazı temas- AKİS, 4 NİSAN 1959