16 Haziran 1956 Tarihli Akis Dergisi Sayfa 11

BASIN Sovyet Rusya Bir vasıta Sovyet — basın tarihinde en mühim tarih 5 Mayıs 1912 dir. O gün St. Petersburg'da Sovyet gazeteleri- nin en önemlisi, Bolşevik'lerin mer- kezi organı olan Pravda'nın ilk sa- yısı çıkıyordu. Gazetenin kurucu baş- yazarları Lenin, Stalin ve Molotof'tu. Pravda'nın dogum günü olan 5 mayıs şimdi bütün Sovyetler Birliğinde "Ba- sın Günü" olarak kutlanmaktadır. oO gun çıkan gazete ve dergilerde Le- nin'in basının vazifelerini özetleyen şu sözlerine rastlanır: "Basın sadece kollektif bir propaganda ve uyarma vasıtası değil, aynı zamanda kollek— tif bir teşkilâtlandırma organıdır." Gazete hakkındaki bu dar görüş Sov- yet gazeteciliğinin amentüsü gibi muhafaza edilmektedir. Sovyet ba- sını, bu sebeple haber vermek de da- hil olmak üzere bütün vazifelerini bir yana bırakarak propagandacı, uya- rıcı ve teşkilâtlandırıcı olmaya çalı- şır. Varhğının sebebi, Sovyet gazete- lerinin her "Basın Günü" ilân etmek- ten bıkıp usanmadıkları gibi, devlete ve partiye hızmet etmektir. 1860 yılı asın Günü" nde Komünist Partisi Merkez Komitesi Propaganda ve U- yarma Dairesi Başkan — Yardımcısı Strepukof'un yazdığı makalenin bas- lığı basının Sovyetlerdeki anlamına uygun bir örnektir: "Parti ve hükü- met kararlarının tatbiki için kütle- lerin seferber olmasını sağlayan kuv- vetli bir vasıta Bu vasıta doğrudan doğruya par- ti hiyerarşisi tarafından kontrol edi- lir. Sovyet gazetelerının çoğunluğu Komünist Partisinin resmi organları— dır Bu gazetelerin yazı işleri mü dürleri ve başyazarları, o bölgeler- deki parti teşkilâtının idare heyet- leri tarafından tayla edilirler. zaman yazı işleri müdürleri ve baş- yazarlar bizzat idare heyetlerin- de vazifelidirler. — Başyazarların se- çiminde Komünist Partisinin yet- ki hudutları, parti organı olmayan gazeteleri de içine alır. Memleketteki bütün başyazarların ve yazıişleri mü- dürlerinin tayini, terfii veya azli, ga- zetenin bulunduğu — bölgedeki parti teşkilatı idare kurulunun tasvibi ile olur. Bu islerde parti üst kademele- rinin kontrolunu sağlamak amaciyle, bir başyazar tayin edilirken daha üst kademedeki bir parti teşkilâtı idare heyetinin muvafakati alınır. Mahalli gazetelere yapılacak tayinlerin eya- let veya cumhuriyet parti komiteleri tarafından tasdiki lâzımdır. —Eyalet veya cumhuriyet gazetelerine yapı- lacak tayinleri ıse bizzat Merkez Ko- mitesi tasdik e Çoğu Günlük gazete okuyucuları . Parti — teşkilâtı tarafından kontrol edilen ovyet basım maddi bir kuvvet olmakla beraber, Sovyet kay- nakları bu kuvvetin enini boyunu a- çıklamakta mütereddit davranırlar. Son yıllar içinde yayınlanan adetler, gazete sayısını "7000 den fazla" ile "8000 den fazla", okuyucu sayısını ise 43 milyon ile 47 milyon arasında göstermektedir. Bu bilgi gazetelerin çıkış müddetlerine göre teferruatı ih- tiva etmemektedir. Günlük, haftada üç defa, haftada iki defa, gazete ve dergilerin sayıları ve gün- lük satışları bir arada gösterilmiş- tir. Son zamanlarda Sovyetler Birli- ğini ziyaret eden Encyclopedia Bri- tanmica yazarlarından William Ben- ton'a bir konuşma sırasında Tass A- jansı Müdürü Palgunof, "7000 fazla gazete arasında 500 kadarının günlük" olduğunu söylemiştir. Sov- yet gazetelerinin bazılarının memle- Molotof, Lenin ve Stalin Pravda'nın idarehanesinde Mezbeleden Kremline AKİS, 16 HAZİRAN 1956 haftalık' ket dışında satılması yasak olduğu i- şin daha teferruatlı bilgi edinmeğe imkan yoktur. Bu adetler müphem olmakla beraber, Sovyetler Birliğin- de, gazetelerin büyük ölçüde dağıl- madıgını açıkça göstermektedir. Nü- fus başına gazete satışında dünyada yedinci gelen ve Sovyetlere nazaran nüfusu daha az olan Amerikada 1760 günlük gazete Çıkmaktadır. Bunların günlük satışlarının toplamı 59 (1955 de 59. 072,480) dur başka geçen yıl A kada satışları toplamı 17.206.936 olan 8428 haftalık gazete ve dergi çıkmaktaydı.' Tabiler Sovyetlerde bir gazetenin tirajım okuyucuların alâkası tayin etmez,. Kâğıt tahsisi bir gazete için tirajın en yüksek haddini tesbit etmektedir. Halihazırda kâğıt, ihtiyacı karşıla- madığı için tirajın en yüksek haddi satışı ifade etmektedir. Gazetelerin kâğıt, mürekkep v.s. ihtiyaçları par- ti ve hükümet tarafından, gazeteyi çıkaran teşkilâtın derecesine ve par- ti programı bakımından gazetenin e- hemmiyetine göre tayin edilir. Gaze- teler, halkın yaşayışında tesirleri o- lan teşekkuller tarafından yayınla-. nırlar. Bunlar, parti, mahalli hükü- met organları (Sovyetler), sendika- lar, Genç Komünistler Birliği, kara, hava, deniz kuvvetleri, ulaştırma, ta- rım, eğitim ve çeşitli sanayi bakan- lıkları ve Yazarlar Sendikası gibi daha küçük çapta meslek ve ihtisas teşekkülleridir. Gazeteler yayınlarım neşreden teşekkülün menfaatleri ve hitap ettikleri bölgenin tayin ettiği ö- zel saha içinde merkezleştirirler. Bu saha içinde rekabete müsaade edil- mez. Günlük veya haftada üç günlük olan gazeteler arasında ziraat veya sanayi gibi ihtisas sahalarında neşri- yat yapan gazeteler, gazete kâğıdı- nın ihtiyaca yetmemesi sebebiyle u- mumi mahiyetteki haberleri de ya- yınlarlar. Gazetelerin tirajlarının ar- tırılmasını veya düşürülmesini zama- nın icaplarına göre, parti teşkilâtı kararlaştırır. Beş Yıllık Plân'ın tat- bikatı sıralarında memleketin sınai kalkınması birinci planda tutulduğu için, şimdi unutulmuş olan ono- micheskaia Zhizn (İktisadi Hayat) ve Za industrializatsiu (Sanayileşme- ye Doğru) gazetelerinin tirajları bü- yük ölçüde artırılmıştı. h rında köylülerin yeter derecede bir- leştirildiği kanaatine varılınca o za- mana kadar 300.000 tirajı olan Köylü Gazetesi (Krestianskaia gazete) ta- til edilmişti, II. Dünya Harbi başlar (Krasnaia kimlerdir? imkânlar sağlanarak tirajda en öne geçmesi sağlandı. Son zamanlarda ziraata yeniden önem verilmeğe baş— landıgı için, yeni bir gazete olan "Zi- raat" (Selskoye khozyaistvo) gaze- tesine tirajını 1.000.000 a kadar yük- seltebılecek kadar gazete kâğıdı veril- i. Böylece gazetelerin önemlilik de- receleri, geniş ölçüde neşir sahaları- nın ehemmıyetıne göre tayin edil- mekle beraber, naşirleri arasında ol- u gibi gazeteler arasında pek az degışıkhge uğrayan bir temel bıye