8 Haziran 1963 Tarihli Akis Dergisi Sayfa 30

Sinemanın Ustaları Jopis Ivens yen ile birlikte belge filmleri türünde adı ustaya çıkmışlardan biri de Joris Ivens'dir. Hollandalı o- lan Ivens, 1898 yılında oNimegue'de (Hollanda) doğdu. Babası, fotoğraf araçları satan bir dükkânı çalıştırı- yordu, Ivens'e ilk tutku baba dük kâ- rımdan geldi. Rotterdam Üniversite- sinde ekonomi okudu; Berline gitti, foto kimya derslerini izledi; b" ko- nuyla ilgili çeşitli endüstri dallarında eğitim gördü. Yurduna döndüğünde üzerinde en çok durduğu konu, sine- manın toplumla olan ilişkisi oldu. E- gitim sinemacılığının kurulması yo- lunda elinden geleni esirgemedi. Böl- gecilik gibi çokluk ticari film dışı sayılan yeni tür filmlerin dağıtılma- sı ve gösterilmesi için dernekler ku- rulmasına önayak oldu. İlk belge fil- mini, vatandaşı sinemacı Franken'in İşbirliği ve Hollanda sinema kulüple- ri federasyonu "Film Liga"nın yar- dımıyla çevirdi: "Yağmur" (1928-29). Bu filminde, kusursuz fotoğrafların montajına (odayanara yağmurun plâstik yönlerini, sarnıca düşen yağ- mur damlalarını, suyun o sokaktaki yansımalarını ve şemsiyeleri konu €- dinmişti. "Yağmur"da pek az yer ve- rilen "insan"a, bir köprünün çelik putrellerinde bir biçim senfonisi ya- Yl sağlayacak unsurları ara- yan "De Brug - Köprü"de (1928) ise hiç rastlanmıyordu. İki belge filmi de Ivens'e dünya çapında bir ün ge- tirdiler. ens, daha sonra Philips adına "Philipg Radio"yu yönetti. Bu, şi- irle dolu bir propaganda filmiydi. Ar- kasından hükümeti, o "Zuydersee"yi ısmarladı. Filmin ilk iki bölümü, ta- biatın insana boyun eğişini, (sabırla ortaya çıkartılan rıhtımların. gerisin- de azgın okyanus dalgalarının geri- leyişini gösteriyordu. Barajın iki ya- kasının birleşmesi sırasında, monta- jının düzgünlüğü, akışın şiirli hava- sı, köpüklü dalgalarla buharlı maki- nenin döktüğü toprağın ardarda gö- rüntüleri unutulmaz bir bütünlük ge- tiriyordu. Daha sonrakiler de deniz- den zorla kazanılan topraklarda ça- yırların ekilisi, evlerin yükselişi, ot- ların boy almasıydı. Hollandanın bu AKİS/30 kansız savaşı kazandığı günlerde, kahveler denize dökülüyor, buğdaylar lokomotiflerin kazanlarında (o yakılı- yor, buhran en zor anlarım sürdürü- yordu: "Zuydersee"nin son bölümle- ri, zenginliklerin yok edilişine, işsiz- lerin yoksulluklarına ve tabiatla "di- şediş gözegöz" çekişmesine, aradaki küçük hesaplarla uğraşmasına ayrıl- mıştı. Sansürün sakıncalı gördüğü bu bölüm, ticari kopyadan çıkartıldı. Ivens, S.S.C.B. de Magnitogonk fabrikalarının kuruluşu üzerine bir belge filmi çekmeye, Rusyaya gitti "Komsomol - Kahramanların Türkü- sü" (1932) ve ardından, Belçikada, madencilerin hayatını anlatan "Bori- nage" (1933) filmlerini yaptı. Bunu- el'in "Ekmeksiz Toprak'ı ile birlikte "Borinage", S.S.C.B. dışında yapılan İlk toplumsal belge filmiydi. Teknik yapısı güçlüydü ama, konu bütün ağırlığyla filme abanmıştı: Uzun ve dramatik bir grevden sonra, Belçika- lı grevcilerin durumunu ele alıyordu. Şürlilik (o açısından — "Zuydersee"den daha az şiirliydi. En önemli yanı, ta- şıdığı insanlık sevgisiydi, Filmin, si- nema kulüplerinin dışında, gösteril- mesi yasaklandı. Pens, bir süre sonra oOAmerikaya, konferanslar vermeye ve filmleri- ni göstermeye çağrıldı. Amerikan si- nemacılarıyla tanıştı. İspanya iç sa- vaşının başlaması üzerine Ernest He- mingway, oyuncu Fredric March ve Lulse Rainer'in desteklemesiyle (o bu olayı yerinde tesbit etmek üzere cep- heye gitti: "Spanish Earth - İspan- ya Toprağı" (1937). Sonra, Çan Kai Sekin çağırısıyla, Çinde de yeni bir belge filmi -"The Four Hundred Mil- lions - Dörtyüz Milyon İnsan" (1833 -39)- çevirdi. Amerikan Tarım Ba- kanlığı için "The Power And the Lan - Kuvvet ve Toprak'ı (o (1940) meydana getirdi. "New Frontiera - Yeni Ufuklar" yarım kaldı. Savaş sı- rasında Güney California Üniversite- sinde belge filmleri üzerine dersler verdi. "Why We Fight - Niçin Sava- şıyoruz?" serisini oyöneten Frank Capra'nın çağrısıyla, 1943 yılında "Know Your Enemy: Japan " Düş- manınızı Tanıyınız-: Japonya'ya baş- ladı, fakat Amerikan Genelkurmayı- nın, Japon imparatorunun şahsının hiç bir şekilde savaş sorumluluğuna karıştırılmaması yolundaki isteği ü- zerine filmi yarım bıraktı. 1945 yı- lında Endonezya -iç savaşını o tespit etti: "Indonesia Calling . Endonezya Çağırıyor". 1947 yılında yeni kurulan "halk demokrasilerini tanıtan bir filme başladı: "İlk yıllar" (1947-49) -Polonya, Bulgaristan, Çekoslovakya da-, "Barış Üstün Gelecek" -Folonya- da-, "Dostluk Muzaffer Olacak" (1961) -Almanyada-, Tito ile - isya- nın arasının açılması sonucu, filmi ısmarlayan Rusyanın tavsiyesi üzeri- ne, Yugoslavya bölümleri ( çıkarıldı. Varşova Barış Kongresini, oBerlin Gençlik Festivalini, Varşova - Berlin - Prag bisiklet (yarışını o tesbit etti (1954). Ardından "Irmakların Türkü- sü"nü (1954), oyuncu Gerard Philipa ile hikâyeli filmi “Till L'Espiegle'yi (1956), ertesi yıl Almanyada "Die Windrose - Rüzgâr Gülü"nü (Caval- canti ile birlikte), 1958 yılında da Fransada 'La Selne a rencontre Pa- rts - Sen Irmağı'"nı çevirdi. Bu filim- le, 1958 Cannes Festivali kısa film- ler büyük armağanına kazandı