13 Ekim 1956 Tarihli Akis Dergisi Sayfa 19

imrendiğimiz - memleketlerde hükü- met ve devlet başkanları iktisadi ha- diselere kendi bildikleri gibi müda- hale etmek cesaretim gösteremiyor- lardı. Onlarda herşey ölçülüyor, bi- çiliyor, iktisadi — planları başkaları değil — "kitabi"ler hazırlıyordu. Çün- kü bu bahsin hatalara tahammül imkânı pek yoktu. Hele bizim gibi kaynakları çok daha "sınırlı", — ge- çim seviyesi çok daha duşuk memle- ketlerin iktisadi hayatlar "cezbe halindeki" politikacıların tecrubele— rine terkedilemezdi. Kambiyo Fiili devalüasyon u haftanın başında, Maliye Ba- kanlığı tarafından yapılan bir a- cıklamayla, Bakanlar Kurulu tara- fından deblokaj sistemi ve turist dö- vizi mevzuunda alınan yeni kararlar halk efkârına bildirildi. Şimdiye kadar memleketimize ge- len turistlerin çoğu elindeki doları erkez Bankası gişelerinde 2.82 li- radan bozduracakları yerde, ya ecne- bi memleket bankalarında veya mem- leketimize geldikten sonra el altın- n daha avantajlı bir şekilde değiş- tirmeyi tercih ediyorlardı. Böylelik- le "altın yumurtlayan tavuk", gene yumurtluyordu, ama n yumurta- yı kümes sahibi değil, başkaları top- luyordu. Diğer taraftan bir iş adamı işi için harice gitmek zorunda kalın- ca evvelâ Maliye Bakanlıgının kapı- sını çalıyor ve 2.82'den dolar alıyor- du. 2.82 lik dolarla yabancı memle- ketler insana o kadar ucuz geliyor- du ki, insan bir iş icad edip tekrar dışarı gitmek arzusunu yenemiyor- Bakanlar Kurulunun son kararının hedefi işte bu durumu değiştirmekti. Bundan böyle bankalar, seviyesi hü- kümet tarafından tesbit 'edilecek Mat- larla turistlerin dövizini satın alabi- lecekti. Bundan başka deblokaja tah- sis edilmiş malları ihraç edenler, ha- riçte yurda getirmek mecburiyetinde bulunmadıkları servetleri ve alacak- ları bulunanlar, dövizlerini yeni kur üzerinden satabileceklerdi. Diğer taraftan ufak ölçüdeki ye- dek parça temini veya montaj vesa- ire gibi hizmetler dolayısıyla harice tediye yapmak zorunda bulunan sa- nayiciler de hükümetçe tesbit edile- cek fiatlarla bankalardan döviz satın alabileceklerdi Maliye Bakanlığının tebliğinde da- ha da ileri gidilerek, sistemin -Umu- lan neticeler ekle edildiği - takdirde- harice gitmek arzusunda olan vatan- daşlara da temsil edileceği bildiril- mektedir. Yani beraberlerinde sadece 100 TL. götürerek uzun müddet Av- rupada yaşayabilen vatandaşlar, ar- tık ceplerine resmen dövizlerini ko- yup seyahata çıkabileceklerdi. Ama sistem umulan neticeyi verirse!. Bu kararın açıkça ortaya koyduğu AKİS, 13 EKİM 1956 İKTİSADİ VE MALİ SAHADA Altın yumurtlayan tavuk: Turıst... Kümese başka eller girmese.. gibi hükümet, Türk parasının haki- ki kıymeti ile resmi kur arasındaki farkı bu vesileyle bir defa daha ta- nımış ve ikrar etmiş oluyordu. Daha Önceleri bazı ihraç maddelerine ve- rilen primler ve ithal mallarından gümrüklere ilâve olarak "tevzin fo- nu" adı altında alınan rüsum ile pa- ranın devalüasyonu - doğrudan doğ- ruya olmasa bile - hükümet tarafın- dan kabul edilmiş bulunuyordu. Yeni kararla fiiliyatta esasen mevcut bu- lunan devalüasyonun sahası biraz daha genişletilmiş oluyordu. — Vakıa konomi ve Ticaret Bakam pek ya- kın bir geçmişte, turistlere imtiyazlı bir kur tanınmıyacağını kat'i bir lisan la ifade etmişti. Fakat yapılanla söylenen arasında daima bir fark bu- lunması, - bilhassa mali sahada - ar- tık olagan sayılmağa başlamıştı. Muhtemel neticeler esmen bir devalüasyon yapmak veya resmi kura dokunmadan de- valüasyonu fiilen tanımak.. Bu iki yolun hangisinin daha doğru olduğu uzun uzun münakaşa edilebilir. İki yolun da mahzurları ve avantajları vardır. Hükümet ikinci yolu seçtiğine göre, son kararın döviz bakımından acaba ne gibi tesirleri olacaktır? Yeni kur, hariçte paralan bulunan- ları ve turistleri tatmin edecek bir seviyede — tesbit edilirse — dövizlerin Türk bankalarında degıştırılmelerı şansı artacaktır. Böylece bu dövi ler sunun bunun eline gideceği yerde Merkez Bankasında — toplanacaktır. Fakat bu düşünce ancak hariçte pa- rası bulunanların bazı psikolojik se- beplerle paralarını dışarda muhafaza etmeye devam etmedikleri takdirde doğru olabilir. Diğer taraftan harice ödeme yap- mak mecburiyetinde olanlara dövizi pahalı satmak, - para transferinde en az eskisi kadar titiz davranılırsa - hazineye bir miktar gelir sağlayacak- tır. Bu suretle piyasadaki para da bir miktar çekileceği için bu karar, deflâsyonist bir tedbir de sayılabilir. Fakat bütün mesele bu yeni serbest kurun seviyesine gelip dayanmakta- dır. Haber alındığına göre bankaların dolan 5.25'ten alıp, 5.75'e satmala- Yi kararlaştırılmıştır Dolar başına 5,25 TL. hariçte dövizi bulunan va- tandaşları ve yabancı turistleri tat- min edecek midir? Zira turistler, dış memleketlerdeki bankalardan Türk parasını çok daha ucuza alabilmek- tedirler. Memleketimizde de serbest dolar fiatının 9-10 lira civarında do- laştığı bilinmektedir. Bu hal karşı- sında dolarlarını 2.82 ye satmaya ya- naşmıyan turistlerin 5.25'e razı ola- caklarını düşünmek güçtür. Ayni muhakeme hariçte yurda getirmeye mecbur olmadıkları dövize sahip bu- lunan vatandaşlar için de doğrudur. Bu sebeple turistlerden gelecek dö- viz miktarının bir miktar artmakla beraber beklenen neticeyi verecek se- viyeye gelmesi beklenemez. Serbest kur fiatlarının düşük tes- bit edilmesi dolayısıyla, bu kararın e- hemmiyetli neticeler verecegme inan- mak, biraz iyimser bir görüş olacak- tır. Hele vatandaşlarımızın ellerinde pasaportları, ceplerinde dövizleri dış memleketlere serbestçe gidebileceği günler; yarından da çok uzaklarda- dır. 19