3 Aralık 1955 Tarihli Akis Dergisi Sayfa 17

İKTİSADİ VE MALİ SAHADA Sosyal Dâvalar Kanunen ucuz olan meta: Mesken İlk — defa 24.2.1947 tarihinde 1030 ki- raları esas alınarak mesken ve türlü gayrı menkul icar fiyatları bir kanun ile dondurulmuştu. Esas itibariyle o tarihten bu güne kadar meriyette olan kanun 18.5.1055 tarih 6570. sayılı yeni bir kanun ile tadil edilmiştir. Bütün gayrimenkul- leri içine alan bu son kanuna göre kira bedelleri şu esaslara göre don- durulmuştur 1 — Beledıye teşkilâtı olan yer- i gayri menkullerin kıraları 1030 yılı kiralarına, meskenlerde yı e iki yüz, meskenlerden gayri yer— lerde yüzde dört yüz zam yapılmak suretiyle bulunacak miktarları geçe- ez. 2 — 1030 da mevcut olup da bu- günkü şekilleriyle 1030 kiraları belli olmayan gayri menkullerin kira be- delleri, belediye encümenlerince, 1030 yılı rayici esasa alınarak, o mahal ve- ya semtteki mümasillerine göre tak- dir edilen kira bedellerine yukarıdaki nisbetlerde zamlar yapılmak suretiy- le taayyün eder. 3 — 1030 dan sonra den evvel yapılan kira bedelleri, bina vergisi kanununa göre tahakkuk eden gayri safi irad- ları nazara alınarak tesbit edilen ki- raların meskenlerde yüzde yüz, mes- kenlerden gayrı yerlerde yüzde iki yüz zam yapılmak suretiyle buluna- cak miktarları geçemez. Bu miktar- lar 1047 den sonra yapılan emsal tesbit edilen fakat 1947 gayrı menkullerin gayrı menkuller - için kira miktarlarını da aşam 4 — 2422.1047 den onra yapılan gayrımenkullerın kira bedelleri 12.5. 1053 tarihinde mevcut yazılı veya sözlü mukavele ile belli miktarları geçemez. 5 — Bu tarihten sonra 1nşa edilen yri menkuller dahil 12.5.1953 kira bedellerı belli olmıyan gayrı men- kullerin kiraları o mahal ve semtte- ki mümasillerinin 12.5.1953 tarihin- deki kiralarına göre belediye encü- menlerince takdir edilir. 6570 sayılı kanun 1047 den sonra inşa edildikleri için Inşa tarihlerin- den bu kanunun neşrine kadar ser- bestçe kiraya verilen gayri menkul- lerin kiralarını da 12.5.1053 tarihin- deki rayice göre dondurmak istediği için, son kanunun neşir tarihinde da- ha yüksek bir bedel mukabilinde ki- rada bulunan yerlerin kiralarının en geç 1.6.1956 da 1953 rayicine göre tashihi icap edeceğini kaydetmiştir. Ancak bir matbua hatası olarak tarih 1058 olarak değil de 1055 ola- rak neşredildiği için bu hususu tashih eden bir kanun teklifi Pertev Arat tarafından halen Meclise getirilmiş- ti ir. 6570 sayılı kanunu hülâsa eden bu maddelerden ve kanunun metni- nin tetkikinden, kanun vazıının gayri AKİS, 3 ARALIK 1955 menkulleri umumiyetle 1039 dan ev- vel mevcut olanlar ve 1939 dan sonra mşa edilenler olarak iki kısma ayır- kla, 1939 dan evvel mevcut olanla- rın eski kiralarına bir takım zamlar apmak, diğerlerinin — 12.5.1953 fiili kiralarını doğrudan doğruya — kabul etmekle bu defa kiraları 12.5.1953 te- ki rayice göre dondurmak istediği an- laşılmaktadır. Fakat kanunun, bazı teferruat maddeleri yüzünden, hıç de- ğilse iki bakımdan, bu esas gayenin tahakkukuna hizmet edip etmediği meçhuldür. İki karışık nokta I — Bilhassa meskenlerde 1939 fii- li kiralarına yüzde iki yüz zam yapmak suretiyle daima ayni muhit- lerin daha sonradan inşa edilen emsal gavrimenkullerinin serbestçe kesbet- Pertev Arat Bir hatâ için tikleri 1953 kira miktarlarına varıl- madığı anlaşılmaktadır. Bu —husus 1939 da kiraların gayri tabii bir şe- kilde düşük bulunduğu İstanbul şehri için bilhassa varıttır Bu yüzden, bir- birlerine her bak farklı oldugu görülmektedir. Onun için son kanun İstanbulda ev sahipleri ile kiracıla- rın aralarının bulunmasına hiç bir şekilde yardım edememiştir. 2 — 6570 sayılı kanunun 12.5.1953 kiraları belli olmayan binaların duru- munu tavzih eden bir ek maddesi bir hayli muğlâk olduğu için, Belediye Encümenleri bilhassa bu maddeden istifade etmeğe teşebbüs eden ev sa- hiplerinin müracaatlariyle boğulmak- tadır, 3 üncü maddenın C fıkrası aynen şoyle demektedir iraların tayınmde mümasilleri bulunmayan gayrı menkullerin be- 0 gayrimenküllerin hali hazır durumu ve mevkileri nazarı itibara alınarak Beledıye Encümenlerince takdir olunur." Kanun vazı belediye encümenlerini acaba bu gayrimenkül- lerin halihazır durum ve mevkilerini nazarı itibara almak suretiyle 12.5. 1953 deki umumi kira rayicine göre kesbetmeleri lâzım gelen kira bedel- zideki kira hadleriyle hiç bir şekilde bağlanmamış olup encümenlere bu- günkü kıraların ne olması lâzım gel- diğini re'sen takdir etmek selâhiye- ti mi verilmiştir? İkinci tefsir kabul edilecek olursa, kanun vazı kanunun ruhundan iki bakımdan ayrılmış 0- lur. esken ve her türlü gayrı menkul fıyatlarının 1953 teki fiili ra- yice göre dondurulması prensibinden, 2 — Fiili kiraların kanunla dondu- rulma tarihi ne olursa olsun, bunlar esas itibariyle serbest piyasa usulle- gayrim icar fiyatlarıdır. enaleyh şimdi 1953 fiyatları belli ol- n ve mümasilleri bulunmadığı iddia edilen gayrımenkullerın kirala- rını encümenlere re'sen takdir et- mek selâhiyetini tanımakla, fiyatla- rın piyasada arz ve talep durumuna göre serbestçe teşekkül etmesi esas prensibinden de uzaklaşılmış olunur. Encümenler 1053 teki kira rayiçleri ile mukayyet olmıyacaklar, bugünkü arz ve talep durumu ile de bağlı kalmıyacaklarsa, bu gibi gayrimen- kulün icar fiyatlarını neye göre tak- dir edeceklerdir? Yani 1053 teki be- delleri belli olmayan ve mümasilleri bulunmayan - bir de mümasilleri bu- lunmayan tabirinin tefsiri icap et- mektedir, bağlayıcı benzerlik hudut- ları nerede başlar, nerede biter - gay- ri menkul icar fiyatları, bir taraftan 1953 teki gayri me enkul umumi kira rayiçleri ile hiç bir şekilde mukayyet tutulmamış, yani serbest bırakılmış; diğer taraftan da bunların kiralarını bugünkü arz ve talep' durumuna gö- re kesbetmelerine mani olunmak is- tenmiş, yani serbest bırakılmamış da, kiracılar tarafından behemehal odeı'ı— mesi lâzım gelen kira bedellerinin re'- sen takdiri üç kişilik bir komisyona mı havale edilmiş? Biz kanun vazıı- nın katiyen bu gibi gayeler gütme- miş olduğundan eminiz. Fakat gayri- menkul sahipleri encümenleri adeta bu hatalı tefsiri benimsemeğe icbar etmişlerdir. Kara borsanın yedi kat arşa yükselttiği kira bedellerinin te- siri altında kalan encümenler de, hat- tâ ev sahiplerinin müstakbel menfa- atlerini koruyabilmek — hayırşinaslı- ğiyle - Öyle ya bu kiralar bir defa takdir edildikten sonra kimbilir ne zamana kadar donmuş olarak kala- caktır - 5 odalı apartmanlara kâh şö-