28 Şubat 1959 Tarihli Akis Dergisi Sayfa 20

DÜNYADA OLUP BİTENLER Bağdat Paktı Fırtınadan firtınaya Bu haftanın ortasında Salı günü dört yasını dolduran talihsiz Bağ- dat Paktı, Bağdattaki sam yelinden sonra, Tahranda esen Şimal rüzgâ- rının hasarlarını telafiyle — meşgul- ür. talihsiz paktın Karaşi toplantısı sırasında başladı. İran Şahı, Başbakan İkbal ve Dışişleri Bakanı Ali Hikmetin Karaşiye hare- ketlerinden sonra, Rusları müzakere- Ruslar, Tahrana derhal imi , Fırtına, emyonoviç başkanlığında bir heyet gönderdiler. Rusya, Şaha, İranın topraklarını hiç değilse askeri ba- kımdan Amerıkaya kapaması şârtiy- diği takdirde askeri müdahale hakkı tanıyan 1921 anlaşmasını feshetme- yi kabul edeceklerini-bildirdiler Amerikan "Central — İntelligence Agency"nin sayesinde Musâd dikin devrilmesiyle tahtına -yeniden kavu- şan İran Şahı, neden Ruslarla flörte başlamıştı? Bumin sebebini anlamak için Irak ihtilainden —sonraki ilk günlere dönmek lâzımdır:. Kral Fay- salın devrilmesinden en çok sarsılan adam İran Şahı oldu, Aynı akıbetin ek yakında kendi başına da gele- ceğinden şuphe etmiyordu. Onu an- ca ir erikan garantisi kurta- rabilirdi. Bu sebeple, Irak ihtilâlin- den hemen sonra Londrada yapılan Bağdat Paktı toplantısında İran, Mr. Dulles'tan yeni garantiler koparmak için en fazla 1ısrar eden uye oldu. Bağdat Paktına girmeye yanaşm. Dulles, Üüyelerle, Bisenhower doktrini çerçevesınde iki taraflı âs- keri anlaşmalar imzalayacağını va- adetmek zorunda kaldı.. Bu arada İran, Amerikadan iki tümen askeri teçhiz etmesini istedi. Washtngtonun cevabı hayır oldu, .İk- tisadi yardımın arttırılması taleple— ri de aynı şekilde geri çevrildi. En mühim ihtilâf. Amerikanın iki taraf- lı anlaşmayı sadece komünizme kar- tı düşünmesi oldu. Hâlbuki Komü- m kadar, 1erdek1 kürtlerden ve mıllıyetçılerden de ürken Şah, 16 Şubat tarihli Economıstın yazdığına göre Rusyadan gayri, her hangı bir köttt komşunun sebep olacağı bir" kargaşahk veya dahili kargaşalığa karşı da garanti istemekteydi. Kısa- a Şah, demokrat Amerikanın her halu karda tahtım kurtarmasını bek- liyordu. State Department, — Senatonun kararı olmadan Eisenhower doktri- nin' icra organına Verdiği selâhiyet- leri asamayacağını ileri sürerek ta- lepleri reddetti. Bu yüzden Karaşi toplantısından evvel imzalanacağı sanılan iki taraflı anlaşmaların ya- pılması geriye kaldı. Şa erika- yı yumuşatmak için. iki yüzlü bir 20 Şah Pehlevi Tehlikeli oyunlar oyuna kalkışarak Rusları tekrar ça- ğırdı. İran Başbakanı .ve Menderes, ha- beri Karaşide aldılar. Bu yüzden , Karaşi dönüşü İrana uğ- radı ve Şahı teşebbüsünden vazge- irmeye lıştı. Başbakan İkbal de Şahı istifayla tehdide başladı. Menderes yurda döner dönmez, Washington'dakı elçimiz Suat Hay- ri Ürgülüplüye durumun ciddiyetini Dulles'a anlatması için sıkı talimat Dr. İkbal "Yetişimdada!"” verdi. İran nötralizme kaymak Üze- reydi. Amerika bir takını tavikler vererek, bu kayışı mutlaka durdur- malıydı Bu arada Celâl Bayar Tah- rana mesaj üstüne mesaj gönderi- yor, Şaha Ruslara güvenilemeyece- ğini anlatmaya çalışıyordu. Eisenho- wer, MacMillan ve Eyüp Han da Şa- ha aynı mahiyette birer mesaj yol- ladılar. Ürgüplünün Washington'daki ça- lışması neticesiz kalmadı. Amerika bazı tâvizler vermeye yanaştı ve muavini'”" Dillon'u bu işle vazifelendirdi. Bu durumda, Tahran- aki Rus heyetine 'üzum kalmıyor— du. Semyonoviç'e, Şahın hasta. Baş- bakanın Tahrandan uzak oldugu an- latıldı. Ruslar bu sözlerin mânâsını anladılar ve öfkeyle Moskovanın yolunu tuttular. Moskova halen İrana tehdit üstüne tehdit yağdırmakta- dır. Amerikanın tâvize yanaşması ü- zerine , iki taraflı anlaşmaların ö- nündeki son mania da kalkmış ol- maktadır. Halen en çok merak edi- len mesele, bu tâvizlerin mahiyeti- dir. Acaba Demokrat Amerika, her halü kârda Şahın tahtını korumayı garanti etmiş midir? takdirde Orta Doğuda demokrasinin akıbetın— den ümidi kesmek lâzımdır. Diğer mühhim bir mesele, askeri anlaşma İranda Amerikan üslerinin tesisine müncer olursa, 1921 anlaş- masına göre hukuken İranı işgal hakkına sahip bulunan Rusyanın ne şekilde hareket edeceğidir. Doğu - Batı ÜUç kürkün hikâyesi G eçen hafta sonunda Moskova hava meydanına inen Comet IV uçağından kürklü ve kalpaklı bir MacMillan'ın indiğini gören Ruslar epey şaşırdılar. Hele İngiliz Başba- kanı meydandaki karşılayıcıları kal- pağını çıkararak selâmlayınca, bu şekil bir selamlamaya hiç alışmamış olan Sovyetlerin şaşkınhgı büsbütün arttı. MacMillan da kırdığı — potun farkına vardı ve kalpağını tekrar başına — yerleştirdi. Bu kürk ve kalpak meselesi İn- giliz Başbakanını son günlerde hay- li uğraştırmiştı. MacMillan Sovyet- ler Birliğine yapacağı on günlük se- yahat için kalın bir kürke olduğunu düşünmüş , fakat bu kadar- cık kısa bir seyahat uğruna yeni bir kürk parasını gözden çıkaramamıştı. Koskoca İngiltere devletinin Başba- kanı Londradaki kiralık elbıse duk— kânlarından birine gidere onbeş günlüğüne iyice, bir kürk kıralamak zorunda kalmıştı. Fakat, üç dört gün sonra, Dow- ning , Street'teki 10 numaralı ika- metgaha iki kürk daha geldi. Kürk- lerin birini Kuzey İrlanda başbakanı Lord Brookeborough — yollamıştı. AKİS, 28 ŞUBAT 1959