16 Mart 1957 Tarihli Akis Dergisi Sayfa 7

BASIN TARİHİNDEN YAPRAKLAR... . Yüzyıl İngılteresındeyız. John Miller adlı bir gazeteci London Evening Post gazetesini çıkarmak- tadır. Bu gazetede, risi yayınlanmıştır. ,yazar, k perdeyi indirmeğe çalışı- John Miller, hâkim Mansfield'in ve jüri'nin huzuruna çıkarıldı. Dâ- vasını cesaretle savundu. Tarihe hürriyet âşığı bir sima olarak geç- memiş bulunan hâkim Lord Mans- fieldin, duruşma sonunda, jüri üye- tarafından ışlenmış olmadığı hususunda hükmünü- zü bildireceksiniz. ret ihtiva edip jürinin yetkisi dışında kalan ve an- cak hâkimin karara bağlıyabilece- ği bir hukuk meselesidir. üriye verilen bu talimat John Miller'in peşinen mahküm edilmesi demekti. Çünkü yazıların onun zetesinde basıldığı ve neşredıldıgı münakaşa götürmez bir vakıa idi İ odasına çekildi. "İngiltere Bas bırsızlıkla neticeyi bekliyordu, jü- ri'nin müzakereleri bir türlü bitmek bilmiyordu. Nihayet ittifaka vardı- lar ve kararlarını bildirdiler: John Miller'in neşrettiği yazılarda suç yoktu! uretle, Lord Mansfield'in sa- rili, talimatına rağmen, jüri üyesi fi- lan dürüst ve cesur vatandaşlar, bil- dikleri ve inandıkları şekilde vazi- felerini yapmışlardı. Haklarını Lord Mansfield'in eline terketmemislerdi. gün bugün, hiç bir basın dâva- sında,' hıç bir hâkim — jüri'ye böyle bir talimat vermedi. Bir de, 1697 yılında, Ren sahille- rinde, küçük bir Almankasabasın da dünyaya gelen Peter Zenger'in hikâyesine göz atalım eter Zenger, 18 yaşındayken a- ilesiyle birliktte Amerikaya — hicrete mecbur kalmıştı. Bu aile, önce, XIV. Lul ordularının işgaline Batı Al manyanın birçok protestan sakinleri gibi, katolik idarenin zul- münden kaçıp İngiltere ye sığınmış- tı. Sonra İngiliz kraliçesi, bu mül- tecilerin Ççoğunu, gruplar halinde, denizaşırı ülkelere sevketmişti. Zen- ger ailesinin kısmetine de Kuzey A- merikadakl İngiliz —müstemlekesi düştü. AKİS, 16 MART 1957 Babası Amerika yolculuğu şura- sında vapurda öldüğü için, talihsiz Peter, New York'a ayak basar bas- maz, anasına ve küçük kız kardeşi- ne b kmak mecburıyetıyle karşı karşıya gelmişti. Bu a g tında ezilmedi. liğinin öncülerinden un matbaasında bir çıraklık buldu ve zamanla mesleğinde ılerlıyerek küçük bir matbaaya sahip O tarihte bir İngiliz mustemleke- si olan New York eyaletinin valili- ğine, İngiltere Hükümeti, William Cosby adlı bir şahsı tâyin etmişti. Müstemleke devrinin en kötü vali- o tarihe geçen Cosby, daha İngiltereden ayrılırken, valilik nüfuzundan faydalanıp hem kendi şahsına, hem de ailesi efradı- na ve dostlarına büyük menfaatlar sağlamayı aklına koymuştu. Nite- kim, ilk iş olarak, oğlunu önemli bir vazifeye yerleştirdi. Süratle mal mülk edinmeğe koyuld Vali Cosby bir alacak dâvasında kendisi aleyhinde hüküm vermeğe cüret ettiği için, New York Baş Hâ- kiminin işine son verdi ve yerine Lancey adlı bilgisiz, karaktersiz bir hâkimi tâyin etti. Bir Baş Hâkimi nasıl olur Krallığını temsil eden valiye karşı gelmek cüretini göste- irdi. ? - - Peter Zenger, valinin suiistimalle- rine karşı mücadele etmek ve müs- temleke halkının ana haklarım ko- rumak üzere, Alexander, Smith ve Morris adlı üç arkadaşının yardı- mıyla Weekly Journal adını verdiği bir haftalık gazete çıkarmağa baş- ladı. 1733 yılında yayın hayatına gi- ren bu gazete, müstemleke halkının köle olmadığım haykırıyor ve vali- nin yolsuz hareketlerini halka du- yuruyordu. Vali bir müstemleke gazetesinin “kustahlıgına tahammül ede- mezdi!... Cosby'nin tâyin ettiği ye- ni hakım için de velinimetine hiz- bu met etmek fırsatı çık ışti. O za- manın kanunlarına göre, neşriyat- tan matbaa sahibi mesul olduğun- dan Zenger tevkif edildi. Kefaletle tahliyesi kabil olmadı. Çünkü hâkim ancey, efendisine, hoş görünmek için, Zenger tarafından tedariki im- kansız olacak kadar yüksek bir meblâğ talep etmişti. Kocası hapis- hanede kaldığı müddetçe matbaayı ve gazeteyi Zenger'in karısı maha- ret ve cesaretle idare, etti. nger'i her ikisi de avukat olan dostları Alexander ve Smith savu- nacaklardı. Bu iki avukat, hâkim Laneey'ln — tarafsızlığı hususunda tereddüt izhar ettikleri için, müs- temleke kanununa göre müdafilik- ten iskat edildiler Bunun üzerine sanıgın müdafili- ğini, 1730 Jarda Amerikanın en Turhan FEYZİOĞLU şöhretli hukukçularından biri olan Filadelfiyalı Andrew Hamilton ka- bul etti. Zenger zengin bir adam değildi ve avukatına verecek fazla parası yoktu. Fakat Hamilton bir aşığı ve bir dâva adamıydı. Duruşma günü, 4 Ağustos 1735 te, Filadelfiyah avukat hiç kimsenin beklemediği bir müdafaa tarzı ile herkesi hayrete düşürdü: Hamilton İngilizlerin —müstemlekede tatbik etmek istedikleri kanuna göre, Zen- ger'in yayınladıgı yazıların ,suç sa- dığı gazete hakıkatlerı rek valının itib sanık sanığa bul etmez haklarından biriydi. Avukat Hamiltonun parlak mü- dafaası, Valinin sâdık hâkimi Lan- cey'i elbette yumuşatamazdı. Fa- kat bereket versin ki, merikanın bir yabancı müstemlekesi olduğu de- virde mezdi. Jüri, ittifakla, Zengerin ha- kıkatı yazdığına ve dolayısıyla ma- sum olduğuna karar verdi. Zenger, derhal serbest bırakıldı ve hür bir adam olarak salonunu terketti. O gece New York sevinçten çalkandı. Ertesi gün Fi- ladelfiyaya gitmek ü ayrılan Hamilton'u, nd tün cemiler selâmladı.. "Ulvi ve va- kıfane bir şekilde insan haklarını savunduğu York şehrının verildi. ndis New hemşehrılıgı Amerikan “doğruyu — söylemek hak- kı"na sahiptir. Matbaacı Zenger'in ikiyüz yirmi- iki yıl önce yargılandığı ve basın hürriyeti tarihinin — büyük zaferle- rinden birini kazanarak beraat etti- ği yerde, şimdi dikilmiş bir. abide yükselmektedir. Vali Cosby'yi ve hâkim Laneey'i ise nice nesiller lanetle anmıştır. Evet, 1735'de is bat hakkı!. Ba- sın davala nda "jüri" usulü!.. Kra- hın mümessiline karşı gelmiş bir adamın doğruyu yazdığına kanaat getirince "suçsuzluk" kararı vere- bilen cesur jüri — üyeleri!... Avukat Hamilton'a fahri hemşehrilik vere- bilecek kadar muhtariyet ve cesare- te sahip bir mahalli idare!. Ve bütün bunlar 1735 de, henüz bağımsızlığı na kavuşmamış bir memlekette