3 Kasım 1956 Tarihli Akis Dergisi Sayfa 18
DÜNYADA OLUP BİTENLER Macaristanda nümayişçiler "Hürriyeti" bi, —biraz istiklâl, biraz hürriyetle bıraz ekmek peşındeydı Komünizm- den vazgeçmek henüz düşünülmüyor- du. Bazı Batılıların sanki bu memle- ketler Batı demokrasisine dönmüş gibi düşünmeleri, fazla iyimserlikti. Sovyet Rusya Gökten inenler ( :eçen haftanın — başında, Varşo- va'da Komünist Partısınm top Kruçef Sıkışan Kapaktaki ihtilâlci Vladislas Polonya halkının için için bes- lediği liberal fikirler ve hürriyet aşkı Poznan hadiseleriyle patlak verdikten sonra, düne kadar bir peyk olan bu Demir Perde gerisi memleketinde — ehemmiyetli de— ğişiklikler vuku boldu Bu değ şikliklerin en mühimi, şüphe ok ki, gözden düşmüş lider Gomulka - nın tekrar Polonya Komünist par- tisinin başına geçmesiydi. 1956 yılının başından beri Polon- yada ismi en çok — geçen adam, Gomulka'ydı. — Fabrika konseyle- rinde onun tekrar i* başına geti- rilmesi isteniyor, talebeler ise ona tapıyorlardı. Poznan hadiselerin- "Kahrolsun" nidaları arasın- da, tek "Yaşasın" sözü sadece Go- mulka için yükseliyordu. Halk kütlelerinin bu tazyiki karşısında, — parti teşkılatı kayıt- sız kalmamış ve 6 Nisan 1956*da Gomulka nın hapısten çıkarılması— na ve "iadei itibar" etmesine karar verilmişti. Vladislas Gomulka 1906 yılında köylü bir ana-babadan — dünyaya geldi. Fakirlik, onu genç yaşta mektebi terkedip çalışmaya mec- bur kıldı. Sosyalist Partisinde ve işçi sendikalarında faal vazifeler aldı. FFakat Sosyalist Partisi ona fazla sol fikirli olmakla itham e- derek ihraç etti. Gomulka'ya Ko- munıst Partisine girmekten baş- ka ' çare kalmamıştı. Şöhret, Gö- mulka'nın kapısını çalmak için 1943 yılını bekledi. Bu tarihte Vladislas, — Polonya 'Sor Mukave- met Hareketi'nin şefi oldu. Harp- ten sonra, parti içindeki nüfuzu daha da genışlıyen Gomulka Ko- münist Partisinin Genel Sekrete- ri ve Polonyanın başbakan yardım- cısı oldu. Fakat ikbal yılları u- zun sürmedi. 1948 yılının başın- da, Parti Merkez Komitesi onu Lenin'in fikirlerine zıt, hatalı dü- şünceler taşımakla itham etti. Zi- ra. Gomulka, — ziraatın kolektif- leştirilmesine ve Doğu Almanyay- la dosttuk münasebetleri kurulma- sına karsı koymuştu Bilhassa Tito'yu “"lânetleme"ye asla razı olmamıştı. Yanı komünist lügat- çaye göre "milliyetçi İnhiraf" su- çum işlemişti. Gomulka'nın, ko- münist usullere göre, evvela; her- kesin önünde suçlarım itiraf et- mesi gerekiyordu. — 1948 yazında, Merkez Komitesinin huzurunda Gomulka "otokritik"ini yaptı. Ge- ne usüle uygün olarak, Eylülde "Polit Büro"dan atıldı. Maamafih 1949 yılının başına kadar kabine- deki mevkiini muhafaza etti. Fa- kat Polonya vatandaşlığına — ka- Gomulka bul edilerek ordunun başına ge- tirilen Rus mareşali Rokossovski'- nin duruma hakim elmasından sonra, Gomulka'nın daha başka kabahatları da olduğu — anlaşıldı: Casusluk yaptıktan sabit olan iki bakanın faaliyetine göz yummuş- ta. 46 Kasımında partiden İh- raç edildi ve tevkif olundu. Bu- raya kadar her şey yolunda git- mişti: otokritik, partiden ihraç, tevkil.. Sonra mahkeme safhası gelmeliydi. Mahkemede itiraflar, savcının şiddetli ithamları ve niha- yet,, idam! sebepten dolayı, lonyalı lider Rajk ve Slonski'nin akıbetine uğramaktan kurtuldu. Stâlin'in ölümü ve müteakiben gözden düşürülmesi, — Rus-Yugos- lav yakınlaşması Gomulka'yı tek- rar sahneye çıkardı. Bu yılın ilk- aharından beri Varşova'nın dı- şındaki Saska-Kempa'daki mü- tevazı evine gelip giden "haber- ci"lerin haddi hesabı yekta. Go- mulka'ya — tekrar partideki mev- kiini alması rica ediliyordu. Go- ulka, Zzamanın kendisi için ça- lıştıgından emindi. Dönmeye, şartlar kabul edıldıgı takdirde rı- za gösterecekti. Herşey Gomulka'- nm tekrar iş başına geçmesinin mukadder olduğunu gösteriyordu Fakat hadiseler, — Kruçefi alela- cele uçağa atlayıp Varşova'ya ge- tirecek kadar süratli cereyan et- ti. Moskova, Varşova'nın bir de- receye kadar usyadan — müsta- kil hareket etmesine göz yumm ya hazırdı. Fakat Polonyadakı hareketlerin ve kaynaşmaların ta- mamiyle — Rusya aleyhine bir te— zahürat haline dönmesini kab edemezdi. Rusya, Polonyayı "yo- la getirmek" için kafi miktarda askeri kuvvete sahip — bulunuyor- du. Fakat herşeye rağmen kan dökmemek lâzımdı. Böylece müs- temlekelerin ve müstemlekelikten henüz kurtulmuş memleketlerin hâmisi rolünü oynayan Rusya, Af- rika ve a — memleketlerindeki prestijini — kaybedebilirdi. Dog ve Batı arasında buzların erimeye yuz tuttuğu bir sırada kışın vakit- siz olarak geri gelivermesi — Rus- yanın işine elvermiyordu. — Yal- an Yugoslavya değil, Çin — Ko- münist Partisi de Polonyayı tu- tuyordu. Rusya zor kullandığı takdirde, soğuk harbin sonundan beri takib ettiği avantajlı siyase- ti inkâr etmiş olacaktı Fakat Polonyanın dizginlerini tamamiyle serbest bırakmak ta belki, "peyk imparatorluğu"nu kaybetmek ma- nasına gelecekt AKİS, 3 KASIM 1956
