2 Haziran 1956 Tarihli Akis Dergisi Sayfa 18

Jeofizik Suni peykler B ir sene kadar önce, 29 Temmuz e Amerikanın havaya suni peyk atmaya karar verdiği ilân edilmişti. O zamandan beri bir çok araştırma enstitüsünde bu pek cü- retli teşebbüsün gerçekleştirilebilme- si için hummalı çalışmalar yapılmış- tı. Peykin büyüklüğü, nereden, nasıl atılacağı ve gökte hangi yolu takip edeceği gibi bazı teferruat şimdiden tesbit edilmiş ve açıklanmıştı. Çün- kü bu proje, milletlerarası bir araş- tırma konusu olarak ele alınıyordu. Peykin atılması başlıca Amerikalıla- rın eseri olacaksa da, peykin havada gözlenmesinde ve bu yolla elde edi- lecek sonuçların incelenmesinde bü- tün milletlere mensup araştırıcılar çalışacaklardı. Peyk projesi ortaya atıldığı za- man pek çok kimse bunu aya veya merihe seyahatin ilk merhalesi ola- rak kabul etmışlerdı Bu, bir bakıma doğru idi. Arzdan 500 kilometre u- zakta uçan bir peyk atmosferın he- men tamamen üstüne çıkmış vı men hemen boş uzayda dolaşıyor de- mektir. Böylelikle uzay yolculuğu- nun esas meseleleri ve tehlikeleri hakkında degerlı bılgıler edınılebılır Fakat peyk projesinin esas gayesi u- zay yolculuguna hazırlık degıl gene dunyamızın endi yapısı ve etrafın- tahakasının özellikleri hak kında yenı şeyler öğrenmektir. Pro- jenin “milletlerarası jeofizik senesi" faaliyet programı içinde ortaya çık- mış olması da bunu gösterir. "Millet- lerarası jeofizik senesi" deyimine ö- numuzdekı iki sene içinde çok rastla- yac Bu deyim, 1 temmuz 1957 ile 31 aralık 1958 arasındaki devreyi gösteriyor ki bu bir buçuk sene için- de 42 milletin ilim adamları dünya- nın fiziksel şartlarına ait henüz bi- linmiyen şeyleri meydana çıkarmak ıçın bırlıkte çalışacaklardır. Bu sene- alışma programım hazırlayan mılletlerarası komısyon 1954 de yap- tığı bir toplantıda, "yüksek atmos- ferde araştırmalar yapahılmek için küçük peykler uçurmanın düşünül- mesini" teklif etmişti. Bu fikirden il- ham alan Amerikan ilim adamları, hükümetlerini peyk işinde Oh ayak olmaya razı ettiler. Meselenin en masraflı tarafı olan havaya atma İ- şini Savunma Bakanlığı üzerine a- İnca peyk gerçekleşme yoluna girdi. Peyk nasıl atılacak ? Ik peyk, aşağı yukarı 75 santim çapında ve 10 kilogram agırlı%(n— da bir kureden 1baret olacaktır. Kü- renin içi, peykin uçtuğu bölgelerde- ki fiziksel şartları belirleyip dünyaya bildirecek aletler ve telsiz cihazları ile dolu bulunacaktır. Bu ufacık kü- re, birbiri arkasına bağlanmı: uî( ta- ne roket vasıtasiyle arzdan 480 kilo- metre kadar yukarıya fırlatılacak ve 18 Boşluga fırlatılan roket Suni peyki bu seviyede saniyede. 8 km. lik (sa- atta km. yakın) bir hızla arz etrafında dönecektir. İlk roket, 2 dakika içinde yakıtı bitinceye ka- dar bütün sistemi hemen hemen 6 km. yükseğe çıkaracak ve bu esna- da sistemin hızı saatte 5000-6000 km. ye varmış olacaktır. Yakıtı tükenen birinci roket sistemden ayrılıp düşer- ken ikinci roket ateşlenecek ve siste- min hızım saatte 28.000 km. ye çı- karacaktır. Aşağı yukarı 200 km ye varıldığında ikinci roket de yakıtı biterek sistemden ayrılacak, fakat bundan sonra sistem aldığı hızın te- siriyle yukarı doğru harekete devam edecek ve 480 km. ye kadar çıkabi- lecektir. Yükselirken yavaş yavaş doğrultusunu da değiştirecek ve 480 km. ye varınca üçüncü roketin ateş- lenmesiyle sisteme arz etrafında sa- niyede 8 km. lik bir hız verilecek; bu hıza eriştikten sonra da küre o- tomatik bir tertibat vasıtasiyle üçün- cü roketten ayrılacak ve yalnız ba- Smll(ıtı arz etrafında dönmeye başlı cal Bugune kadar atmosfer içinde varılan, daha doğruma varıldığı ilân edilen en yüksek seviye 400 km. dir. merikalılar, Almanyada ele geçir- rı bır V-2 roketinin üzerine ken- - > E (lıyerek 1949 da bu seviyeye erişe- lmişlerdi. O zamandan beri, daha üksek seviyelere de çıkılmış 'olması muhtemeldir. Peyki fırlatmada — kul- lanılacak roketlerin V-2 roketlerin- den farklı tarafı kuyrukları olmama- sıdır. Bu roketlerin yükselecekleri se- viyelerde hava yoğunluğu çok az o- lacağı için kuyrukları vazife göre- miyecekler, lüzumsuz bir ağırlık teş- kil edeceklerdir. Roketlere gereken doğrultunun verilmesi, sadece püs- kürttükleri gazın doğrultusunu dü- zenlemekle sağlanacaktır. Her ka- demedeki roket için farklı bir yakıt kullanılacaktır. İlk kademede sıvı ok- sijen, etil alkol, benzin karışımı yakı- lacak, ikinci kademenin gücü nitrik asit ve simetrik olmayan dimetil - hidrazin reaksiyonuyla sağlanacak, en yüksek hızı verecek olan son ka- deme ise katı-yakıt kullanacaktır. “4:"02- Peykleri görebilecek miyiz ? eyklerin atılma alanı olarak Flo- rida'daki Patrick hava üssü seçil- miştir. oğu kıyın üzerindeki bu merkezde Amerikan Bava Kuvvetle- ri epey zamandır güdümlü mermile- rin denemelerini yapıyorlar. İlk peyk- ler bir defa uksehp seviyelerini al- dıktan sonra Ekvatörle 40 derecelik bir açı yapacak şekılde güney doğu- ya doğru seyredeceklerdir. Böylelik- le Ekvotörün kuzey ve güneyinde 40 ıncı arz derecesine kadar uzanan memleketler üÜüzerinden geçecekler- dir. Peyk dünya etrafında 90 dakika- da bir devir yapacaktır. Bu esnada dünya da kendi ekseni etrafında bi- raz dönmüş olacağından peyk daima başka başka yerler üzerinden geçe- cektir. Meselâ bu yerler arasında Birleşik Amerika, Orta ve Güney Amerika, Afrika, Avrupanın güneyi. Yakın Doğu. Rusyanın güneyi, As- yanın güney ve güney doğusu ve A- vustralya bulunacaktır. Memleketi- mizin büyük bir kısmından, bu ara- da Ankaradan peyk rahatça görüle- bilecektir. İstanbuldan görülmesi ise şüphelidir. Bu yol ilk peyk için tes- bit edilmiş olan yoldur. Sonraki peyk- ler arasında daha fazla kuzeye ve güneye gidecek, hattâ kutuplar üze- rinden geçecek olanlar bulunacaktır. Böylece bir müddet sonra peykleri görmiyen memleket kalmıyacaktır. Peykin dünya etrafındaki yolu m bir daire olmıyacak, fakat ma- tematıkçılerın elips dedikleri şekilde bir yörünge olacaktır. Yörüngenin daire olması için peyki arza doğru çeken yerçekimi kuvvetiyle arzdan dışarı doğru iten merkezkaç kuvvet arasında tam bir denge bulunması gerekir ki bunun için küre 480 km, yüksekliğe vardığı zaman dünya et- rafında saniyede tam 7.58 km. lik bir hızla dönmiye başlamalıdır. Biraz da- ha küçük bir hızla dönse yerçekimi üstün gelir ve küre arza doğru dü- AKİS, 2 HAZİRAN 1956