31 Mart 1956 Tarihli Akis Dergisi Sayfa 19

Chu En-lai Usta manevracı gitmek için bir fırsat bulacağına da şüphe yoktu. Doğrusu şuydu ki, Bır- leşik Amerika kadar Kızıl Çin d görüşmelerin sonucundan ümidi kes- Gecen ağustos ayında başlayan Kızıl Cin - Birleşik Amerika görüş- melerinin, kaynağını, 1955 nisanında toplanan Bandoeng konferansında ou - Lai tarafından verılen bır demeçten aldığı malümdur. , bu demecinde "Birleşik Amerıka ile Formoza bölgesindeki milletlera- rası gerginliği gıderme meselesini görüşmeye hazırız" demişti. Bu söz- ler üzerine, Birleşik Amerika, Cenev- rede bir seneden fazla bir zamandan beri konsoloslar kademesinde yapılan Kızıl leşik Amerika görüş- melerini Buyukelçıler kademesine yükseltmeye yanaşmıştır. Konsolos- lar kademesindeki görüşmeler sade- ce Çin'deki Amerikan harp esirleri- AKİS, 31 MART 1956 nin iadesi konusuna inhisar ediyordu. Görüşmelerin kademesi yükseltilirken gündem de değiştirilmiş ve esirle- rin iadesi konusundan sonra, iki memleket arasında askıda bulunan diğer meselelerin de görüşülmesi ka- rarlaştırılmıştı. Ancak görüşmelerin açılmasın- dan hemen once, Kızıl Çin, bütün dünyada geniş akısler yaratan bir hareket yaparak gündemin ilk mad- desini kolaylıkla bertaraf etmek yo- lunu tutmuştur. erikan temsılcılerının masa başına oturduk- ları sırada P 'den alınan bir ha- ber, bütün dunyaya, Kızıl Çin'in e- linde tuttuğu on bir Amerikan hava- cısını serbest bıraktığım - bildiriyor- ok geçmeden, birkaç si- vılın serbest bırakılması takip etmış ve nihayet, 10 Eylülde, Çin ve rikan temsilcileri arasında, bütün si- villerin — iadesinin kolaylaştırılması konusunda bir anlaşmaya varılmış- tır. İşte bu anlaşmadan sonra görü- şülmesine geçilen gündemin ikinci maddesinde, bugüne kadar, bir fikir birliği kurmak mümkün olamamıştır. Hatırlarda olduğu üzere, Çin - Ame- rikan görüşmelerinde, gündemin i- ci maddesini iki memleket arasın- da askıda bulunan diğer meseleler, u arada Formoza bölgesindeki mil- letlerarası gergınlığın giderilmesi meselesı teşkil edi, in Dışişleri Bakanlıgının birbiri ardına yayınladığı iki notadan an- laşıldığına göre, Kızıl Çin için For- moza bölgesindeki gerginliğin tek sebebi bu bölgede bulunan Amerikan kuvvetleridir. Gergınlıgın giderilmesi için bu kuvvetlerin "Formoza bölge- sınden çekılmesınden başka çare yok- . Amerikalılara göre ise Formoza gergınlıgının sebebi inin liyetçi Çini tanımaya y: anaşmaması ve ilk fırsatta onu ilhak etmek iste- dıgını açıkça söylemesidir. Gerginli- ğin giderilmesi için Kızıl Çin'in Mil- mesi gerekmektedir. Bu kısa özetle- meden de anlaşılacağı gibi, Formoza bölgesindeki gerginliğin sebebi konu- sunda Çin ve Amerikan görüşleri bir birinden çok farklıdır ve kolayca te- lif edilemezler. ununla beraber son günlerde, Kızıl Çin, görüşmelerin çıkmazdan kurtulabılmesı için yeni bir teklif i- leri sürmüştür. Amerika tarafından pek kabul edılebılecek cinsten olma- yan bu teklife göre Kızıl Çin ve A- merika, karşılıklı olarak, — kuvvete başvurmamayı taahhüt - etmelidirler. Amerika böyle bir taahhüde yanaş- madığı takdirde, Dışişleri Bakam Foster Dulles'i ın Chu En-Lai ile bir görüşme yapmayı ka- bul etmesi şartiyle, bu taahhüdü tek taraflı olarak vermeye hazırdır. in'in bu teklif ile elde et- mek istediği sonuç aşikârdır. Birle- ık Ame! İ şıkkı kabule ya- naştığı, yani Kızı ile beraber "her hangi bir anlaşmazlık halinde kuvvete başvurmayacağı" — yolunda DÜNYADA OLUP BİTENLER bir taahhüde giriştiği takdirde, bu an aşmazlıkların içine Formoza mesele- sini sarahaten koymayan Kızıl Çin, meselenin münhasıran kendi iç me- selesi olduğunu ileri sıırerek ıstedıgı zaman Can nebile- cektir. Amerika ikinci şıkkı kabule yanaştığı, yani bir Foster Dulles - Ch mesi bahasına Kı- rikan kuvvetlerine başvurulmıyacagı taahhüdünü kabııl ettiği takdirde , bu sa- yede Birleşik Amerıka tarafından açıkça tanınmış olacaktır Bu bakım- lardan, Kızıl Çin'in teklifi, uzun boy- lu dıfıtşunulerek yapılmış ustaca bir te Üstelik, Amerika da bu teklifle- rin karşısında çok zor bir duruma düşmüş bulunuyor. Birinci şıkka ya- naşmadığı takdirde, Asya'da, barışçı olmayan bir devlet olarak tanınacak; ikinci şıkka da — yanaşmazsa, U- zak Doğu'da bir barış ümidinin u- yandığı bir sırada sırf Kızıl Çini ta- ımamak yolundaki inadı yuzu nden bu ümitleri beşiğinde boğmakla it- ham edilecektir. Teklifleri kabul et- tiği takdirde ise daha güç durumlara duşmesı de isten bile değildir. Çin'in istediği karşılıklı kuvvete başvurma- k teminatım verirse Mao Tse - 'un — garantisini alırsa kendim ıster istemez 'in muhatabı olarak görecektir. İşte bütün' bu sebeplerle geçen haftalar İçinde çıkmaza girmiş bulu- an Kızıl Çin - Birleşik Amerika gö- rüşmelerinin akibeti şimdilik şüpheli görülmektedir. Uyumuşa benzeyen Formoza ihtilâfının tekrar uyanma- sına kadar bir kurtuluş çaresi bulun- mazsa, ihtilafın bu sefer çok tehli- keli safhalar arzedecegınden kimse- nin şüphesi olmamalı J. Foster Dulles SON SÖZ!.