17 Temmuz 1954 Tarihli Akis Dergisi Sayfa 15

General Zahidi Biz çayı severiz Anglo - İranian kumpanyası ile ve İn- giltere hükümeti ile alâkalannı kestik- ten sonra, bir daha başbaşa İngilizlerle müzakere edemezlerdi. Musaddık'ın düşmüş olması bile buna imkân ver- mezdi Çünkü Musaddık'ın alabildiği- ne kamçılamış olduğu hassiyat henüz yatışmamıştı. | Lâkin beri yanda da, İran, petrolü— nü satamamanın yarattığı iktisadi güç- lükleri her gün artan bir acı ile duyu- yordu. Yeni Zahidi hükümetinin te- mellerini bile sarsabilirdi bu iktisadi felâket. Her ne kadar Şah, zarif kraliçe ile birlikte ültra.amodern seyahat kıyafet- leriyle perişan İran köylerini ziyaret ettikçe, kadınlı erkekli Iranhlar Şahın ayaklarına kapanmakta kusur etmiyor- lardı; ve her ne kadar genç hükümdar babadan kalma topraklarını tapusunu topraksız köylüye dağıtırken çektırdı— ği fotograflada mütebessim görünüyor idise de, bütün bunlar şüphesiz ki bir idareyi ayakta tu a kâfi gösteriler değildi. Sıkıntı ve kararsızlık uzadık- ça, Doktor Musaddık ma hk me huzu- runa her çıkışında yeni "numaralar" icat etmeğe, öte yandan Kaşanı teşbı— hinin tanelerini iki şer üçer çekmeğe ve nihayet halktan için için bir uğultu yükselmeğe başlamışta Asırlardanberi iktisadiyatını dai- tan bir şiddetle hissediliyordu. Konsorsiyom Başkan Truman vaktiyle Musaddık'ı İranda komünizme karşı son kale saymış ve iktidarının) son günlerinde yaşlı doktoru kurtarmak, petrolü tek. nur akıtmak için bazı teşebbüslere de girmişti. Fakat büyük Amerikan fir- malarının Anglo . İranian'a tesanüt nişanesi olarak bu işe el sürmeyi red- AKİS, 17 TEMMUZ 1954 dettikleri hatırlardadır. Onların naza- rında bugün İranda İngilizlerin başına geleni, yarın Orta Doğunun herhangi bir yerinde kendilerinin de başına ge- lebilirdi. firmalar işe karışmayınca küçüklerin gücü. yetmedi, yah beylerinin hatırını sayıp bu işe yanaş— madılar. Ne olduysa Doktor Musaddık'a ol- du. Amerikada cumhuriyetçi idarenin, demokrat hükümete nazaran, endüstri ve iş alemiyle münasebetleri çok daha sıkı ve samimidir. Cumhuriyetçi ida- rede İranda Zahidiyi komünizme karşı İmparatoriçe Hükümdarların en güzeli Süreyya son kale olarak gördüğünden, büyük Amerikan kumpanyaları Şahın yakını- nı değerlendirmek için Anglo-Irandan'- in iştirak ettiği beynelmilel bir şirkete girmekte ve Zahidi hükümetiyle te- masa geçmekte mahzur görmediler. Eski Cumhurreislerinden Hoover'in oğlu delaletiyle başlayan müzakereler ilk ağızda şu iki faktörle karşılaştı' 1 — Yeni İran hükümeti de, rolün işletilmesi ve degerlenderılmesı hakkındaki müzakereleri, ancak Mu- şaddık zamanında tevessül edilmiş 0- lanı devletleştirme esası üzerinden ka- bul edebiliyordu. DÜNYADA OLUP BİTENLER 2 — Petrol konsorsiyomu üyeleri i- le şimdi artık Iran petrolüne o dere- e büyük bir ihtiyaç olmadıgını zira Abadan tasfiyehaneleri kapatıldıktan sonra, istihsali Zzorlanan ve amırıla nı diğer kaynaklar sayesinde, piyasada İran petrolünün bıraktığı boşlugun doldurulmuş olduğunu muşahede edi- yorlardı Zor dâva: Bı_ı vaziyet dahilinde, kumpanyalar, İran — petrolünün tekrar piyasaya çıkması üzerine, esasen mahmu nan pazarlarda bıı' düzensizlik, bir taz- yik baş göstermesinden çekındıklerını söylediler. Bunu önlemenin çaresi en azdan bir zaman için istihsal' muayyen bir kontrole tâbi tutmaktı. Fakat bu kontrolu kim İicra edecek? Zahidi hü- küm göre. kabul edilmiş olan devletleştırme esası konsorsiyumun is- göre, petorlü değerlendirmek gibi, bu- nun kontrolü de az çok teknik bir me- ve binaenaleyh konsorsiyumun salahıyetı dahılınde olmalıdır. Bu ihtilâfın, en kaba hatlariyle çi- mi: manzarasıdır Buna müteferri olarak fark çeşitli davada var. zahıdı hükümetinin konsorsiyomla müzakereleri cereyanı ederken, Sov- yet rusya . İran münasebetlerinde bü- yük bir gelişmeye şahit olundu. Rus- ya Iranla olan bütün hudut meseleleri- ni, harpte kızıl ordunun İrana borçlan- dığı meblâğın tesviyesi gibi askıda kalmış bütün mali meseleleri çok müs- bet bir zihniyetle müzakereye ve hal- letmeğe hazır görünüyordu. Denebilir ki bir zaman için, Rusya.Iran müna- sebetleri tarihinin bal aylarını yaşattı. Fakat bir kaç-gün evvel bu bal ayı Sovyetlerin Tahrana verdikleri bir nota yuldu ile son bi Musaddık İtham eden müttehim