18 Ağustos 1956 Tarihli Akis Dergisi Sayfa 31

MUSİKİ Bestekârlar Sanat ve propaganda Bela Bartok, hayatında gerektıgı gibi takdir. görmeyen, değeriyle mütenasip bir şöhret kazanamıyan, maddi bakımdan oldukça mütevazı bir hayat yaşamış bestekârlardandı. Ömrünün son beş yılını geçirdiği A- merika'da da durumu değişmemişti. Kabahati biraz da Bartok'un kendin- de aramak lazımdı. Bugün, şöhret ve para kazanabilmesi için bir bes- tekârın aynı zamanda zeki ve giriş- ken bir "iş adamı" olması gerekir. Bu vasfa sahip olmaması, Bartok'u, "bir bestekârın şohrete erişmesi için ölmüş olması lâzımdır" sözünü teyid eden yeni bir örnek haline getirmiş- ti. Nitekim bu büyük Macar beste- kârının ölümünü takip eden birkaç ay zarfında musikisi, bütün ömrü bo- yunca ulaşamadığı 'kadar çok çalın- mağa başlamıştı, Şimdi komünistler, Bartok'u kendi propagandalarına alet etmekte, bes- tekârı bir komünist taraftarı göstermekte ve Bartok' daki hayatını, gerçeklerı tahrif et- mek suretiyle, Amerika aleyhine bir propaganda silâhı olarak kullanmak- tadırlar. Gecen yıl, komünist sulh mükâfatı Bartok'a verilmiştir. Zaten, Bartok'un ölüm yılı olan 1945'ten be- ri Macar komünistleri, bestekârı bir komünizm taraftarı — olarak göster- mek için dikkatle çalışmaktaydılar akosi rejiminin Macaristan'da ha- kimiyetini sağlamlaştırdıgı 1950 - yı- lına kada komünistler artık Bar- tok'u "Bolşevik kültürünün iteri ge- len bir temsilcisi" olarak gösterme- ğe, Faşizme olan nefretinin sadece Nazi Almanyasına değil, emperyalist Amerika'ya da şamil olduğunu, bes- tekârın zamansız ölümüne Amerika- da çektiği sıkıntıların sebebiyet ver- diğini yaymağa başlamışlardı. 1952 yılmda Budape şte'de neşredilen agyar Nemzet" gazetesi şunları yazıyordu: "Yedi yıl önce bugün, Bela Bartok öldü. New York'un şimalinde Fern- cliff mezarlığında, modern musiki tarihinin en büyük dâhilerinden biri, yatmaktadır. Bu mezarlığı CAP -Amerikan Bestekârları Federasyonu- seçmiştir. Bartok'un konserleri saye- sinde yüzlerce dolar kazanan AS- , bir mezar taşı için on veya yirmi dolar harcayamamıştır. Bar- tok'un yattığı yerde sadece 8X12 cm. boyunda küçük bir taş vardır ve üs- tünde yalnız 470 rakamı okunmakta- dır." Gazetenin yazdıkları apaçık bir ya- landı. Zira, o sıralarda Ferncliff me- zarlığını zıyaret edenler, 470 numa- rada, üstünde Bartok'un ismi, doğum ve olum tarihleri ve yerlerı yazılı bronz bir plâka görmekteydiler. Açıklanan gerçekler eçenlerde, "Hür Avrupa Komi- tesi" nin organı olan "Demir AKİS, 18 AĞUSTOS 1956 Perde Gerisinden Haberler"i neşre- denler, bir makale hazırladılar ve Bartok'un Amer ka da ki hayatına dair birçok gerçeği' açıkladılar. Böy- lece komünistlerin, olayları nasıl kendi işlerine gelecek şekilde yazmış oldukları anlaşılıyordu. Gerçi Bartok, Amerika'da — müş- kül zamanlar geçirmişti. Hastaydı ve ne de olsa gurbette — yaşıyordu. Fakat komünistlerin iddia ettikleri gibi aç bırakılmış değildi. Amerika'-' da yaşadığı yıllar- zarfında. Bartok, en önemli sayılan eserlerini yazmış- tı. Kussevitzky Vakfı tarafından 3. bin dolara sipariş edilen "Orkestra Konsertosu", ahu Menuhin'in I. 000 dolara sipariş ettiği Solo Ke- man Sonatı, William Primrose'un ay- Bela Bartok Paylaşılmayan — bestekâr nı meblağı ödemek üzere 1ısmarladı- ğı Viyola Konsertosu bunlar arasın- daydı Komünist rejimine — sempati beslediği, Macaristan'a dönmek is- tedıgı doğru değildi Ölümünden az nce Amerikan vatandaşlığına geç- için müracaatta bulunmuştu. "Barbar Wall Street emperyalistleri tarafından istismar edildiği" - husu- sunda herhangi bir imada bulunmuş bile degıldı 1940 yılında — Bartok, Macaristan'daki tahammül edilmez durum karsısında — Amerika'ya git- meğe karar vermişti. New ork'a vardığından kısa bir müddet Columbia Üniversitesi kendisinden, yılda 3.000 dolar ücretle, Üniversite Kütüphanesindeki Yugoslav Halk Musikisi malzemesini tanzim etme- sini istedi. Bu teklif Bartok'un çok hoşuna gitti. 20 Haziran 1941 tarih- li 'bir mektupta oğluna şunları ya- zıyordu: sonra "Bu teklifin gayesi, bana yardım- da bulunmaktan baş aynı zaman- da Üniversitenin kıyas kabul etmez folklor malzemesinin incelenmesi ve notalanmasını sağlamaktır. — Zaten ben de buraya bu, iş için geldim. Böyle bir malzeme, dünyanın başka hiçbir yerinde yoktur. Bulgar folk- loru malzemesiyle beraber, Avrupa'- da arayıp bulamadığım şey işte buy— du. ASCAP'ın yardımı 943 yılında, Harvard — Üniversite- sinde, müzikoloji konferansları ver- . Bu sıralarda hastalığı . Kazancı, doktor ve ilâç mas- karşılamağa yetmiyordu. Maamafih Harvard, — Bartok'un bu masraflarını odemegı teklif — etti. Wilhelmina Creel adlı bir öğrencisi- ne yazdığı 8 Haziran 1943 tarihli râıektupta' Bartok şunları anlatıyor- "Ocak ve bılhassa Şubat aylarında sıhhatim iyice boz ard'- dakiler üzülmeğe başlamışlardı Mas— rafları onlar tarafından Ödenmek ü- zere beni muayeneden geçirdiler. Ve- madığını halde, bütün tedavi mas- Üstüne almağa karar ver- Şimdi ASCAP beni, istirahat et- mem için, Üç ay muddetle Saranac Gölü'ne gönderiyor" ASCAP, Bartok'un sıhhati ve iyi bir hayat yaşaması için binlerce do- lar harcadı. Maamafih — bestekârın hastalığının kan kanseri olduğu ar- tık anlaşılmıştı. .Harcanan para ne olursa olsun, mütehassıslar ne dere- ce itina gösterirlerse — göstersinler, hayatı kurtulamayacaktı. Bartok, son gününe kadar çalışmalarına devam etti. Saranac'dan dönüşünde karısı için 57 nci Sokakta bir küçük apart- man dairesi tuttu. Kendi de müteva- zi bir otele yerleşti. Her iki yerin pa- rası tarafından Ödeniyor- du. Bu teşkilâtın idarecileri herne- kadar Bartok'un pahalı bir yerde oturması hususunda israr et- tilerse de, bunu kabul etmedi. Sadece, bir yıl sonra, karısının yaşadığı bi- naya geçti. 1945 te sıhhi durumu da- ha da kötüleşti. 21 Eylül günü, piya- no konsertosunu bestelediği sıralar- da.hastahaneye kaldırılması ÜZU- mu hasıl oldu. Hasta arabası gelme- den az Öönce eserin partisyonu üzeri- "Son" kelimesini yazdı. Onu ok- sıjen vermek suretiyle bir gün daha yaşatabildiler, Bartok, Sovyetlerin sanata ve mu- sikiye koydukları takyidata şiddetle muarızdı. eselâ, sanatını feda e- dip Devletin emırlerım kabul ği için, Şostakoviç'in aleyhinde ko- nuşuyordu. Sovyetlerin bestekâr çift- liklerinin saçma bir fikir olduğunu söylüyor, bir kültür kolhozunda ya- ratıcı çalışmalar yapmayı imkân- sız sayıyordu. Bu şartlar dairesinde Prokofiyefin neden Paris'ten ayrı- lıp Rusya'ya döndüğüne akıl erdire- miyordu. — Dostlarının naklettiğine göre Bartok, Nazi Rejiminden — ve Bolşevizmden aynı nefretle . bahse- diyor, "biz onların usüllerine uyama- " yız" diyordu