29 Ekim 1937 Tarihli Ulus Gazetesi Sayfa 24

aBa S ü ae AŞi h de ULUS — 29-10-1937 — - OOO OO AOA D eei 'a M edeniyet ve refah denen iki ya. şama ülküsünün başlıca ölçü. sü maden istatistikleridir : En müreffeh millet en çok K” ö aqâîî[câm, ni mer istihsâl edendir. En medeni ülke en fazla maden İistihlâk edendir. Bu hakikat beşerin en eski günle- rine kadar uzanır : Taştan tuncu, ba- kırdan demiri ayıran devreler bu me. talarım insanlığa hediğ'e tarihleridir. Mısırın demirini, altıranı, Orta Ana- doludaki Eti medeniyeti işledi. Fütu. hat devrinin kahramanlarını yaratan, parlaklığını veren medent silâhlardır. Din devrinin en muvaffak âbideleri en candan maden cevherlerine tapan- lardır. Nihayet, iktisad asrındaki ka- pitalizmin ihtişamını besliyen yine dendir. Buhar, makine, motör ve ona bağlı sanayiin bugünkü iİnkişaf hızında maden esasdır. En basit top.- rak âletlerinden, yirminci asrın en modern salonlarının debdebesi tahlil edilse maden cevherleri iptidaf mad- desidir. Bu yüzden beşerin medeni. yet aşkı madene sahib olmak hırsını doğurmuştur. Afrikanm kızgın çölü- ne, Mançuko övasına, Habeşin yal- çın kayalarına, Çin vadilerine insan. lığı bağlıyan yer altında gizlenen bu gömülü kuvvetin miknatisidir, müumi harbın sızısını dünya ti- caret âleminin gelişme hızı u- nutturmıya başlamıştı. Enternasyo- nal piyisaıarda meta arzı gün geçtik- çe çoğaldı. Her gün yeni bir fabrika mamülâtı cihan piyasalarına çeşni katıyordu. İş, işçi sınıfı arttı. Ka zançla beraber iştirâ kabiliyeti yük- seldi. Bu alabildiğine gidiş müdda. har servet sahibi memleketlerde zen- gine lüks sayılan otomobili amelenin tabit ihtiyacı görecek kadar insani bir ülkü ile çerçeveledi. Böyle mağ. rur bir düşünce ile karşılanan satın alma kabiliyetinin yükselişini eşya fiatı da takib etti. Bunun neticesi ola rak hayat pahalılığı da yavaş, yavaş bu manzume içinde kendine has mev- kii aldı; yürüdü, gitti. Ta, 1929 yı. lının ortalarına kadar.. Bu tarihten sonra dünya ticareti kuruluşundanberi görmediği inhitat devrini kaydetmiştir. Beşer, refah beklediği bir iktisadt —gelişmenin mevhum hayali yerine ıztırabla kar. şılaştı. İstihsalât 1932 ye kadar mun- tazaman düştü. Bu düşüş devam e- derken stok da arttı. İstihsâlin baş döndürücü sukutuna rağmen stokun artması istihlâkin daha elim bir tarz. da azaldığını anlatır. Bu dünya iktisadi inhilâlinin ma- den cevherleri üzerindeki tesirini a. dedlerle hulâsalandıralım; harbden evvel umumf maden istihsâlinin (1909 - 1913) «« 100 olarak kabul e- dersek müteakib seneler istihsâli aşağıdaki nisbi adedlerle ifade olu- nur 1 1914 — 1918 «« 113 1919 « 1923 w« 89 1924 - 1928 —« 146 1929 —« 176 1930 «« 160 1931 «« 130 1932 — 99 Stok vaziyetini de 1929 — 100 olarak kabul edersek : 1930 — 136, 1931 « 156, 1932 — 146, olarak nisbetlendiğini görürüz. Şimdi, dünya istihsâlinde — 1929 dan 1932 ye kadar bazı esas maden- lerdeki düşüş mikdarlarını ton hesa- biyle görelim : 1929 1932 Kömür 1.332.600.000 — 960.200.000 Bakır 1.930.370 901.974 Kurşur. 1.770.500 1.276.300 Çinko 1.452.000 782.000 Kalay 189.000 105.000 1932 den sonra hafif bir seyir ile stok azalmıya, istihsâl de —artmıya yüz tutuyor. İstihsâl — rakamlarına bakılırsa krizin en had devri 1932 kabul edilebilir, zaten maden cevheri en düşük fiat gününü aynı senede kaydetti. Fakat senelik fiat vasati. sinde azami düşüklüğü 1934 dedir. 1935 den sonra salâha doğru hare. ket daha bariz bir seyir alır. Bu 1936 da devam eder, işte aynı esas maden cevherlerinin 1936 da dünya istihsâl yeküânu : Ton Kömür 1.190.000.000 Bakır 1.880.000 Kurşun 1.495.000 Çinko 1.501.140 Kalay 108.608 Adedler 1932 ye nazaran kati bir sa- lâh göstermektedir. 1937 yılr başlargıcında bütün is. tihsâl sahaları çok vüsat peyda etmiş, faaliyete sahne olmuştur. Her şey artmaktadır ; İstihsâl, istihlâk, taleb, fiat... İşte bu son vaziyeti adedlerle BT Ti A a l a b D B AYA OO OO AA AAA AOOOAAAA caret durumu 100 olarak kabul olunursa umumi emtea fiatı ve istih- sâl mikdarının hacmi aşağıdaki nis. bi rakamları verir ; Altm fiat Mikdar 1932 53 74.1 1933 47 751 1934 44 72.2 1935 42.5 81.8 1936 43.5 85.9 19371 nelüçay 46 92.8 II ncl üçay 471 98.1 Salâh umumfdir. Hattâ fiat bakı- mından elan Yo 50 den tenakus oldu. ğu halde hacim bakımından hemen, hemen 1929 seviyesini bulmuştur. Maden fiatlarına gelince 1 O son yıllarda idrâk etmediği bir yükseliş temin etmiş, mart ayında, elektroli. tik bakır fiatı 80.5/— İngiliz lirası. na kadar çıkarak vasatt olarak 71—/11 Sterlin fiat kaydetmiştir. Bu artış bir sene evvelki ile mukaye- se edilince gayri tabif olduğuna hük- medilir. Nitekim marttan sonra yeni- den tenakus baş göstermiştir. Son zamanlarda fiat bakımından en sağlam durum petrol, demir ve kö. mürdedir. Bilhassa maden kömürü fi. atı 1937 nin ilk ayından itibaren yük- selerek altıncr ay nihayetinde 1935 e nazaran yüzde 37 nisbi bir fazlalık temin etmiştir. Demirin talebi ise ar- zı karşılayamıyacak kadar çoktur. Petrole gelince : zaten krizi ne is- tihsâl ve istihlâkde, ne de fiat cephe. sinden hemen hiç hissetmemişti. Bu üç değerli metam diğerlerine naza. ran bugünkü husust mevkil de dün- yanın krizden çok sanayileşen, silâh- lanan bir istikamet aldığını göster. mektedir. T ürkiye Cumhuriyetinin İnkişaf devri tam bu dünya keşmeke. şine tesadüf eder. Dışarda her gün bir fabrika kapanırken sınırlarımız içinde yeni fabrikalar, yeni istihsâl ve istihlâk sahaları açıldı. Umumi harbin en sürekli ağırlığını çeken topraklarımızın harab köşelerinde mamureler yaratıldı. Ne yorgunluk, ne de durgunluk terakki yolumuzun seyrini şaşırtmadı; aksatmadı. Yazı- TÜ ASA 10 y İ ı : K V. Z e n M.T.A-İYZSİVZ! !925t|—925 19271928 l919!|930 1930 |1932 19331954 193Ş DA hulâsalandıralım; 1929 yılr dünya ti- mız arasında konan Türkiye umumi maden istihsâli, Türkiye krom ihra- catı, Türkiye kömür istihsâli grafik- leri bunların mücessem şahidleridir. Cihan piyasalarına satmak mecburi- yetinde olduğumuz mallarımızın kıy.- se metinin - buhran yüzünden - azalışı- nr hacmini çoğaltarak telâfi ettik. İşte maden İstihsâlatımızın - buh. ran yıllarında - yurd ekonomisinde bıraktığı senelik gelir 1 Türk İirası Sene üzerinden tutarı 1922 4.155,460 1923 6.297.715 1924 10.107.732 1925 10.266.788 1926 12.939.260 1927 14.119.176 1928 14.488.269 1929 15.098.627 1930 16.140.410 1931 14.230.226 1932 13.888.627 1933 15.685.096 1934 19.193.532 1935 18.597.436 1936 20.482.458 1935 ile 1936 yılr maden istihsâl vaziyetinin inkişafmı aşağıdaki ra- kamlar göstermektedir * Madenin Cinsi 1935 1936 Krom 150.514 ton 163.880 ton Borasit 5.082 » 6483 » (Bandermit) Galen 4410 £ 7.632 » Çinko 14645 , — 3Tİ26 « Çinkolu 697 » — 4936 » kurşun Zımpara — 11.991 ,, 11.560 , Antimuan SAS 6 1.070 ,, Kükürt 2178 » 38.162 « Magnezit 1092 ,, 2.247 » Çimento 131.175 ,, — 137.086 » Civa 25 şişe — 823 şişe 1937 senesinde de - maden cev. herlerimiz umumf? olarak — aynı inki- şaf seyrinin devam ettiğini bir yıl öncekinin aynı aylara tekabül eden istihsâl kıymetlerile karşılaştırınca anlarız 1 İKO KİOOOA AOA Madenler 1936 1937 Kömür 1.444.,714 861.582 Krom 1.197,392 — 1.656.706 Kurşun 288.236 — 608,816 Çinko 119.064 — 506.182 Antimuan 59.561 45.797 Manganez 27.600 ee Sair madenler 62.424 58.061 Yekün 3.198.991 3.737.144 Şu yuükarıki adedler de tedkik e- dilince Türkiye madenciliğinin inki. şafı mütezayid Bsürat —düsturlarına bağlanır, Buhran yıllarında istihsâlâtımı. zın artmasına rağmen stok bolluğu ekonomi varlığımızda bir tehlike ol- mamıştır. Ne kadar çıkardıksa, o ka. dar sattık.. İlk bakışta basit bir tica- ret denkleşmesinin kaidesi gibi görü. nen bu hâdise, hakikatte kriz denen enternasyonal alış veriş aksaklığının en mütebariz bir ârızasıdır. Bu vazi. yet de tesadüfün sevkile değil, eko- nomi politikamızın isabetile elde edilmiştir. Burada, akla dünya umum? istih- sâlatı yanında bizim maden istihsâla- tamızın pek az olması, hlik bul. AA e S SA 1937 de aynı müddet zarfında 88.989 ton krom cevherimiz yabancı piyasa- larda satılıb 1.656.706 lira temin edila miştir. Bu adedlere göre sene niha- yetinde bir sene evvelkine nazaran lâakal Yo 20 yeniden bir terakkiyi hesablryabiliriz. Bu inkişafda — dev. let otoritesinin, tedbirlerin en mühim âmil olduğunu ilâve etmek çok basit bir hakşinaslık olur. Çünki Türkiye Cumhuriyeti krom ihracatmı artırır- ken ve dünyada birinci derece krom müstahsili olurken kromun müstah. silini de, müstehlikini de tamamen organize bir vaziyette karşısında bul- muştu. Buna rağmen de bugünkü muvaffak neticeye varılmıştır. Zonguldak kömür havzamızın son yıllardaki memleket ekonomisinde tuttuğu yer her yıl daha fazla ehem. miyet kesbetmektedir. İlk yedi ay- lık istihsâlatımız 1.330.000 ton olub bu mikdardan 191.131 tonu dış piya. salara satılarak 1.008.076 Türk Lira-» lık döviz memlekete girmiştir. İşte aylara nazaran dış piyasaya satışımız mikdarı 1 mamamızı kolaylaştırdığı gelir.. Bu. na cevab vermekten ziyade bir misâl göstermekle iktifa edeceğiz 1 Türkiye kromculuğunun 1923 de mevkii sıfır idi ve Cumhuriyeti mü- teakib yıllarda ise 76 2 kadardı. Son senede ise dünya krom İhtiyacının © 40 na yakın bir mikdarı Türkiye vermiştir. Türkiye krom ihracatı ya- zr arasında grafikde görüleceği üze- re muntazaman artmıştır. 1936 İstih. sâli 1935 in Üstündedir. 1937 nin de 1936 ya karşı vaziyetini aşağıya ton hesabiyle yazıyoruz : TON Memleketler 1936 1937 Almanya 25.820 34.017 Avusturya — 1.053 Belçika 650 — Çekoslovakya 50 — Finlandiya — 1.016 Pransa 10.367 9.484 Hollandı 2.701 1.270 İngiltere 1016 — İspanya S1 a$ İsveç 11,923 20.532 Norveç 4.875 3.794 İtalya ada, — 500 Amerika B. D, 8.128 17.323 Yekün 65.580 88.989 1936 senesinde —ilk altı ayında 65.580 ton ihracat yapıb 1.197.392 Türk Liralık döviz temin edilmişken, Aylar Ton İkinci kânun 14.258 Şubat 17.311 Mart 80.71$ Nisan 27.988 Mayıs 23.406 Haziran 57.285 Temmuz 28.080 'Türk madenciliğinin yurd ebonü. misinde bıraktığı gelir her sene yülk- selirken memleketin İstikbalinde, va. tandaş refahında daha geniş ölçüde âmil olması için teknik ihzart çalrşe malar da gün geçtikçe sistematik bir tarzda ilerlemektedir. Bu amaç uğ.- runda kurulmuş olan M. T. A, Ens- titüsü şimdiden müsbed ve verimli neticelere erişmektedir. Maden Tedkik ve Arama Enstli. tüsünün zaman, zaman gündelik ga- zetelere de akseden son çalışma va. ziyetini aşağıda hulâsalandırryorum 1 Kütahyaya takriben yirmi - kilo- metre mesafede Seyid Ömer civarın. da yapılan arama ameliyesinde 100 milyon tonluk bir linyit kömürü gö- mülü olduğunu meydana çıkarmıştır. Bu mikdar Kütahya havalisinin vasi bir sanayi merkezi olması için lâzım olan ucuz enerji kaynağını temin ve bunu istilzam eden sermayeyi çok ko- laylıkla amorti edeceğinden belki milyarlarca ton olarak havzanm (Sonu 27. inci sayfada) yi z