29 Ekim 1937 Tarihli Ulus Gazetesi Sayfa 20

Aİ BAKANLIĞINDA rganizasyon asyonel Çalışma eknik Sömikok fabrikasından bir görünüş t#imuriyetin bu yıl dönümü, bir buçuk ay kadar bir zaman faz.- Tasile, sayın Celâl Bayar'ın Ekonomi Bakanlığında büyük hamlceler ve ba. şarılarla dolu beş çalışma yılının ta- mamlandığı bir devreye tesadüf edi. or. yînkllâbın ilk günündenberi büyük Şefin yanı sıra ilk saflarda çalışan Celâl Bayar, Ekonomi Bakanlığına, deruühte ettiği milli işin ehememiyeti ve güçlüğü nisbetinde yüksek vasıf - larla geçdi; İnkilâper ve realist bir devlet adamı karakteri, büyük malt ve ekonomik işler içinde uzun sene- ler muvaffakryetle çalışmış bir finans adamrı şahsiyeti ve bunların fevkinde büyük Şefin tam ve mutlak itimadına mazhariyet, icra ve mesuliyet mev- kiine gelirken, Celâl Bayar için ve aynı d. leketin eki ik talii için çok ümit verici şartlardı; 1932 Eylülünde Celâl Bayar'a tevdi edilen güç, fakat şerefli vazife, inki- lâp partisinin en mühim davâlarım- dan birini, ekonomik bütünlüğü ta- hakkuk ettirmek — ve — “Ekonomik Devletçiliği ,, geniş ölçüde tatbik sa. hasına koyarak muvaffak kılmaktı, 1932 s#enesi dünya ekonomik krizi. nin en hâd yılıdır. Dolayısile Celâl Bayar, icra mevkiinde, ilk iş olarak krizin tesirlerini yenmek vazifesile karşılaşdı. n Bir taraftan krizle mücadele etmek ve milli ekonomiyi korumak, diğer taraftan inkişaf tedbirlerini almak ve bu arada devletçilik prensipinin en. düstrileşme sahasındaki tatbikatına geçmek için Celâl Bayar'ın giriştiği sistemli, plânlı mesaf şematik olarak şu ana çizgilerde hülâsa edilebilir : 1 — Ulusal ve Arsrulusal duruma uyan bir dış ticaret politikası. 2 — Plânlı endüstrileşme,. 9 — Radikal bir maden politikası. « — Millf çalışmaya rasyonel bir faaliyet Imkânını verecek teşkilât ve mevzuat. İlmi ve rasyonel çalışma ve bunun vasıtası olan modern organizasyon, Celâl Bayar'ın yukarıda işaret ettiği- miz istikametlerde geniş ve sistemli mesaiye girişmek için aradığı ilk şart- lar olmuş ve Bakanlığa yeni birçok cihazlar ilâve edilmiştir. Beş yıllık icraatın ana vasıfları Atatürk inkilâbının karakterine ve müstesna Milli ekonomide sistematik ve ras. yonel çalışmalarla elde edilen müsbet neticeler şöyle hülâsa edilebilir : DIŞ TİCARET : Parti programı Dış Ticaret için şu prensipi koymuştur : * Ödeme Dengesini düzeltmek ve bu yönden dış tecimi denk tutmak lü- zumludur. Dış tecim uzlaşmalarında prensipimiz malımızı alanın malını almaktır. ,, Bu direktif, tatbikatta, beynelmilel mübadelelerin seyrine ve milli men. faatimizin icaplarma göre bugün aşa- ğrdaki esaslara istinad ettirilmiş bu- lunmaktadır : A — Ticaret anlaşmaları politika - mızın tatbikatında : 1 — Karşılıklı kolaylık esaslı ve kliring sistemine bağlı iki taraflı uz. laşmalar. 2 — En ziyade müsaadeye mazhar millet kaydının gümrük tarifesi ve ithalâta mevzu diğer resim ve teklif. ler itibarile kaytsız ve fakat ithâl re. jimi itibarile kayitli olması. 3 — Mali taahhütlerimizin ve diğer gayri ticart tediyelerimizin istilzam ettiği serbest döviz ihtiyacımızı kar- şılamak Üzere ihracatımız lehine mu. ayyen fazlalık temini ve bunun ser - best döviz oalrak alınabileceği kaydi.. nin anlaşmalara derci. p B — İthalât rejimi tatbikatında bu- gün mer'i olan G. İ. R. karaârnamesi menşe memleketlerle olan ticarf mü. nasebetlerimizin hususiyetlerine göre ithalâta derece derece serbesti ver . mekte ve ihtiva ettiği hükümler iti. barile ileride yapılacak müzakereler- de yeni marjlar ve dolayısile yeni serbest döviz kaynakları temin ede . cek bir müessiriyeti haiz bulunmak - tadır. KLİRİNG SİSTEMİ : Ticaret politikamızın hususiyeti millf ekonomimizin hususiyetine ve umum? konjönktüre uymasındadır. Kliring sistemi, en bariz tesirini ihracatımız üzerinde — göstererek dış ticaretimizi tevzin etmekle kalmamış, ihracatımız lehine muntazaman mü - him fazlalıklar temin etmiştir. Bu prensiplerine nokt! k uy - gundur. Yalnız nâzım olmakla kalmı. yarak aynı zamanda yapıcı ve yaptı. rıcı olan güdümlü bir ekonomi politikası ile, Celâl Bayar, yeni ve sağlam bir millt ekonomi cihazının plânımı isabetle çizmiş ve bu milli ve muazzam inşanın temellerini süratle atmağa ve yükseltmeğe muvaffak ol. / muştur, , sayede dünya krizi- nin en çetin bir me- selesi olan sürüm müşkülâtı, bir kısım maddelerimizin istih- sali artmış olmasına rağmen, —muvaffaki- yetle bertaraf edil- miş, türk müstahsili hiçbir zaman stokla- rın tehdidi altında bırakılmamış, fiat su- kutundan şiddetle müteessir olan köy- lümüzün el emeği gittikçe — fazlalaşan bir surette — kıymet- lendirilmiştir. Yine kliring politikası ile ihracatımızda temin edilen inkişafa mü- vazi olarak evvelce ekonomik ve mali sebeblere dolayısiyle konmuş olan kontenjantman ve mümasil tedbirle- rin tahfifine ve nihayet prensip iti- bariyle tam bir serbestinin iadesine imkân hasıl olmuştur. Aşağıdaki rakkamlar ile çerçeve içindeki tablo, dış ticaretimizin son senelerdeki inkişaf seyrini — göster- mektedir. Mikdar İtibarile Ihracat Seneler Ton 1932 654.170 1933 718.720 1934 935.340 1935 809.127 1936 838.135 1936 (8 ay) 442.680 1937 (8 ay) 654.691 Bu rakamlar günün icaplarına uy- bu nisbet, dünya ticareti krizin tesirile küçülmesi düşmesinin önüne dolayısile binde 3,09 a çıkmıştır. Ekonomi Bakanlığı dış ticaretimi. racat maddelerimizin istihsâl safha- sından başlayarak satış ve sürüme ka. dar geçirdikleri bütün safhalarda mo- masını temin edecek esaslr tedbirlere de baş vurmuştur. Bu tedbirlerden mühim bir krsmı, yani ziraf mahsullerimizin kalitesine, sürümüne ve fiatına müessir olan malı piyasaya hazırlama ve arzetme tek - niği, satış kooperatiflerinin bünye - sinde doğacaktır. Bu itibarla E- konomi Bakanlığının bu sene tatbi - katına geçtiği satış kooperatifleri teş- kilâtınım dış ticaretimizde oynayacağı rol, pek mühim olacaktır. Doğrudan doğruya Devlet teşkilâ - tına teveccüh eden tedbirlere gelin - ce: bu cümleden olarak yeni mahreç- ler tedariki, muhtelif mahsullerin is- tandardizasyon imkânlarının ilmt bir surette tetkiki, ihracatın mürakabesi, ihracata müsait bir tarife siyaseti ve benzeri diğer bir çok tedbirler sis - tematik bir surette tatbik edilmekte ve iyi neticeler alınmaktadır. Bu ted. birler bilhassa istikbal için çok ümit vericidir. PLÂNLI ENDÜSTRİLEŞME VE ENDÜSTRİ POLİTİKASI ni TükeeE endüstrileş: gun şuurlu bir dış ticaret politikası.. nın müsbet semerelerini ifade etmek.. tedir. Şunu da kaydetmek lâzımdır ki, 1929 senesinde 411 milyon liralık dış ticaret hacmimizin dünya ticaretin - deki hissesi binde 2,09 iken 1936 da hacminin ve fakat Türkiye dış ticaretinin aynı nisbette geçilmiş — olması zin esaslr bir surette inkişafı için ih- dern teknik ve organisasyonun, mo- dern ticaret zihniyetinin hâkim ol. konomi Bakanlığı, Türkiye'nin Adanadaki fabrikalarımız- dan biri 2 — Ham maddesi memlekette bulunmayan endüstri kolları ancak, mamülâtının memlekette geniş mik - yasda istihlâk edilmekte olması şar- tile, ya ham maddesinin dahilde ye- tiştirilmesi mümkün olduğu veya memleketin yüksek menfaatleri ba- kımından bu endüstri kollarına .nut- lak bir ihtiyaç ve lüzum görüldüğü takdirde kurulabilir . 3 — Milli sermaye ve enerjinin is- rafına mâni olmak üzere endüstride sürprodüksiyon ( istihsâl fazlası ) vukuuna meydan vermemek. 4 — Endüstrinin ucuz maliyetle ça- lışabilmesi için tesis ve işletme bakı- mından teknik mürakabe. 5 — Sanayi mamülâtı fiatlarını hal. kımn iştira kabiliyeti seviyesile müvazi tutmak üzere fiat mürakabesi, 6 — Endüstri mamülâtında kalite mürakabesi ve mümkün olan sanayi şubelerinde normalizasyon esaslarının tesbiti. Celâl Bayar, endüstride devletin hareket hattini ve vatandaş için milli menfaatler çerçevesi içinde serbest kalan teşebbüs sahasının hudutlarını yukarıdaki prensiplerle kat'i olarak tayin etmek suretile büyük endüstri- leşme hareketine sağlam bir zemin hazırlamıştır. Tatbikat sahasında alınan radikal tedbirler malümdur. Bir taraftan hu- susi endüstri teşvik edilmekte devam edilmiş, devletçe kurulacak endüst. riyi merhale merhale tahakkuk etti - recek tatbikat programlarının birin - cisi üç buçuk seneden beri tatbik mev- kiine konulmuştur. Plânın tatbikatı bu sayımızın başka bir sayfasında, Sümerbank'a ait kıs - mında yazıldığı için burada teferrua. tıma temas etmeyeceğiz. Yalnız bu m krize ra yani memleket ğmen, iştira kabiliyetinin azaldığı bir sırada geniş mikyasda makine ve tesisat sa- tın alınması ve bunlardan doğan mali taahhütlermizin günü gününe karşı - lanması ve mesi suretile yürüdüldüğünü etmekle iktifa edeceğiz. Netice olarak malf plân, dalma tatbik plânından ev- vel gelmiş ve muvaffakıyetle yürü - tülmüştür. bugüne kadar geçen müddet ( üç Se- ne, beş ay ) zarfındaki tatbikatmna ait umumi? hülâsasını bu sayfada ayrı bir tablo halinde bulacaksınız. karşılanmakta devam edil- işaret Birinci beş yıllık plânın Bu rakkamların tahlili plânın ku - rulmuş ve kurulmakta olan fabrika - ların adedi itibarile yüzde 70, istihsâl kıymeti itibarile yüzde 87,08, muhar- rik kuvvet itibarile yüzde 88,48, işçi sayısı İtibarile yüzde 77,85 nisbetinde tahakkuk ettirildiğini göstermektedir. Bu sayfadaki diğer bir tabloda milli olarak ele almıştır. Bu davâ, menşe ve sebepleri kadar gayesi de memle- ket kamoyu tarafından lâyikiyle an- laşılmış mill? bir davâdır. sında memleketin ihtiyaçlarına cevap verecek radikal amelf bir endüstri politikası ile plânlı ve ileri teknikli bir endüstri kurabilmekti. risini bir taraftan hususf teşebbüs - dar yapamadığı ve büyük serameyeye veya kuvvetli tekniğe muhtaç olduğu düstri şubelerinin boşluğunu doldura- cak istikametlerde kurmak, kısaca * bir plân dahilinde yapmak ve yap- tırmak ,, Ekonomi Bakanlığının en - düstride takip ettiği politikanın ana vasıflarıdır. Tatbikat prensipleri ise : şunlar olmuştur: 1 — Türkiye bir ziraat ve ham mad- de memleketi olduğuna göre yeniden kurulacak endüstrinin karakteri bu maddeleri kıymetlendirici olmalıdır. Son beş senelik dış ticaretimiz 11000 T. L.J Ticaret Senel: İhracat İthalât Muvazenesi farkı 1932 101301 85984 *415317 1933 96162 74676 421486 1934 92159 86790 * 5369 1935 95861 88823 H 6938 1936 117733 92531 125202 1936 (8 ay) 51306 59012 — 7706 1937 (8 ay) 66810 69616 — 2806 X hayat ve istiklâli ile alâkalı bir dâva Mühim olan mesele, tatbikat Baha - Endüstride husust teşebbüsleri teş- vik etmek, kurulacak devlet endüst - lere yeni iş sahaları açacak, diğer ta- raftan ferdi teşebbüslerin bugüne ka. için uzun müddet yapamayacağı en - düstriye ait inkişaf görülmektedir. Millt endüstrinin üç senelik inkişafı istihsâl krymetinde yüzde 47, 50, mu- harrik kuvvet itibarile yüzde 63, 20, yerli ham madde sarfiyatı itibarile yüzde 40, 27, makina ve alât kıymeti itibarile yüzde 25, 35 dir. MADEN POLİTİKASI : Türkiye'nin yalnız ham maddesi maden olan en mühim endüstri şube- lerinin lek kurul de - ğil, ayni zamanda dünya ham madde ihtiyacmın mühim bir kısmını karşı- limağa müsait bir toprak altı serveti- ne malik olduğu, bugün artık herkesin bildiği bir hakikattir. Atatürk Türkiyesine parlak bir is- tikbal vâdeden bu hakikatin bu kadar açık ve kat'i olarak meydana çıkarıl. masını, Celâl Bayar'ın yüksek ener - jisine ve büyük iş kabiliyetine borç- luyuz, | Beş yıllık en düstri plâni Muharik İşçi — Kuvvet Fabrika sayısı K. w. Kurulan 12 12.280 — 25.970 Kurulmakta olan 5 2.940 31.450 Kurulacak Yü 4.330 TAT5 24 19.550 64.895 İstihsal (ton) — İstihsal Lira | 86.775 26.245.000 | 218.950 23.850.000 | 91.350 7430 397.075 57.525.000 ) lex »x suü ana hatlarda hülâsa edile - bilir * a — Milli sermaye ve tasarrufu ko- rumak, Yurdur tabif kuvvetlerinden azami istifade, ancak iş kuvvetile milli ser mayenin ileri teknik ve bilginin icap ettirdiği nisbetlerde iş birliği yap - masile mümkündür. Milli sermayenin ehemmiyetini tak. dir eden cumuriyet, daha ilk yıllardan itibaren mübadele vasıtası ve milli i. tibarın ölçüsü olan milli paranın kıy: meti için tehlikeli olabilecek her türlü hareketlerden çekinmis ve tasarrufu teşvik ve himaye etmiştir. Alman bir çok esaslr tedbirler ara- sında doğrudan doğruya Ekonomi Ba- kanlığını alâkadar edenler şunlar ol.- muşstur : 1 — Ödünç para verme ve tefeci. liğin men'i hakkında kanun. 2 — Bankalar kanunu, Bu kanunlardan birincisi tefeciliğin men'ine ve kredi fiatı olan faiz için memleketteki sermaye arz ve talebi nisbetlerine uygun azami bir had ta.- yinine, tasarrufun teşvikine, ikincisi de bankaların teknik esaslar dahilinde inkişaflarını temine matuftur. Bu tedbirlerin yarattığı müstakar ve emniyetli iş şartları altında çalışan millf bankaların gösterdikleri inkişaf, alınan tedbirlerin neticeleri ile ayni zamanda milli sermayenin ve memle. ket ekonomisinin gidişi için de şaş - maz bir ölçüdür. 1924 1936 Millt Bankalar sayısı 20 4 Ödenmiş sermayeleri (milyon T.L.) 22 85 Mevduat * 17 193 İkrazat 28 150 ”» Yine millt sermaye için bir teraküm kaynağı ve tasarruf fikrile beraber ihtiyat ve basiret fikrinin neticesi olan sigorta sahasındaki inkişaf da oldukça mühimdir. Cümuriyetten ev- vel 200.000 lira sermayeli yalnız bir milli sigorta şirketi olduğu halde bu gün 3.700.000 lira sermayeli yedi milli sigorta şirketi vardır, Ve tahsil ettik- | lJeri primlerin senelik tutarı da 1936 da 3,650,000 liraya baliğ olmuştur. b — Memleket iş kuvvetini zinde ve verimli tutmak ve işçinin hakları. nı korumak, Bu hususda başlıca tedbir, esasları malüm olan iş kanununun, uzun tet - kiklerden ve çalışmalardan sonra, in- kilâbın sosyal prensiplerine ve iş mev.- zuatının en son tekniğine göre çıka- rılması ve tatbik sahasına geçilmesi olmuştur. Bu kanunun henüz yeni olan ve bir tedrice tâbi tutulan tat- bikatı bile işçimizin haklarını koru - mak hususunda ne kadar müessir bir rol oynadığını göstermiş bulunmak - tadır. e — Ticari mevzuatı tamamlamak, .Bu yolda alınan başlıca tedbirler bilhassa organizasyon sahasında te - celli etmiştir : 1 — İhracatın teşkilâtlandırılması ( satış kooperatifleri ). 2 — Umumt mağazalar - tesisi için bir şirket kurulması. 3 — Ticaret ve Sanayi odaları ve borsaları teşkilâtının reorganizasyonu için yapılan tetkikat. Bunlşrm haricinde ticarette büyük el:ıemmıyeti olan tartı ve ölçü aletleri. nin, çeşitli ve iptidai ölçüleri kaldıran ve eski ananelere nihayet vermesi iti- bar_ıle âdetâ sosyal bir inkilâp mahi. yeti arzeden bir kanun ve teşkilâtla sistemleştirilmesi ve, dış ticaret kıs. mg_nda da izah edildiği gibi, ihracatın mürakabesi hakkındaki kanun ve buna müteallik teşkilât da ehemmiyetle sa- yılmalıdır. ve teşkilâtı B 1923 de 34.900 sâfi tonilâto olani caret filomuz 1930 da 98.000 sâfi nilâtoya çıkmış bulunuyordu. K tajın milli bayrağa intikalinden 80f çok daha inkişafı lâzımgelen 08 ticaretimizin rekabet yüzünden g* den güne kemiyet ve keyfiyetini KP bettiği görülerek milli kabotaj sef€! lerinin tanzimi için bir inhisar kuft? duğu ve buna mütenazır olarak V “ Millf Vapurculuk Şirketi ,, t&f? edildiği, nihayet devletin milli kaf tajr kendine hasretmek mecburiyet# de kaldığı malümdur. Bu suretle kurulan Deniz Yoll# İşletme İdaresi, mülga Seyri Sefi den 49.000 gayri sâfi tonilâtoluk vapur devralmıştır. Bu idare, purculuk Şirketinden ve hariçten bE eski vapurlar satın almak ve keff kadrosundan on bir vapuru kadro Pi rici çıkarmak suretile bugün 594 gayri sâfi tonilâtoluk 28 vapura 8 bulunmaktadır. Deniz Yolları İşletmesi elindeki BT mi kadrosunu yenileştirmek üzere * milyon liralık kredi alınmış ve A? manya'ya on vapur sipariş edilmiş! Bu vapurlardan altısı 1938, dördü 9 senesi içinde tesellüm edilecekt? 35.900 gayri sâfi tonilâtoya baliğ 0? bu yeni vapurlarla Deniz Yolları letmesinin gayri sâfi tonaj mecmi” (95.000) ne ve vapur sayısı 38 e caktır. Milli kabotajda can ve mal emniy” tini temin edecek bu başlıca tedbif lerden başka deniz ticaretimizi tâfi zime matuf bir sıra mevzuat da ÇI$” rılmış ve hazırlanmakta bulunmuştt” Deniz ticareti bahsında tahlisiye ? gemi kurtarma işlerinin millileştifi? mesini, fabrika ve havuzlar idar İ nin attığı tekemmül adımlarını ve | manlarımızda işletmenin ıslahı ve ! manların modern tesisatla teçhizi $7 alınmağa başlanan tedbirleri de hâ' tırlatmak icap eder. e — Tarife politikas. Nakliyat hizmetleri ücretlerinin carette iş hacmi ve maliyet üzerind ki tesirleri malümdur. Mün 'N rıhtım, iskele ücret ve resimlerin bütün lekette millf ek d AT larına uygun bir seviyede bulunduru” ması için Ekonomi Bakanlığında bil Tarifeler Bürosu kurulmuş — bulun maktadır. Büro, gerek deniz nakliyâ* tarifelerinde, gerek iskele ücretle de mühim tenzilât temin eden tekfi esaslar üzerinde çalışmakta ve söf” geçen tarifeleri her sene yeniden t€ kik ve tesbit etmektedir. £f — Küçük sanatları ve el işle: teşvik, A Küçük sanatların endüstrileşmM” memleketlerde bile mühim yeri vâf dır. Küçük sanatlar, milli -"1'1 bünyesinde büyük hayatiyete mali” kollardan ve sosyal müvazenenin “ saslı unsurlarından biridir. Diğer © raftan memleket endüstrileştiği D” sırada küçük sanatlara inkişaf yo” açmak, bizzat endüstrileşme hareF tinin bir icabıdır. Bu bakımdan küçük sanatları d bir surette teşvik için Ankara'da £* çen sene bir sergi ve bir kongre tip edilmiş ve bunların muhassa! olarak bir kanun projesi hazırlanmM? ve meclise sevkedilmiştir. j Bütün bu izahlar, son birkaç S€f içinde ekonomi sahasında elde edil büyük terekkileri ifade için veril * miştir. f Celâl Bayar, büyük Şefin kendisi tevdi ettiği yüksek vazifeyi hakikt ” inkilâpcı ruhu ile çok kısa bir 7? manda realite haline kalbetmiştir. Bugün ekonomimizde, modern bilf” ve ileri teknik hâkimiyetini tesis $7 ve bunu takip eden icraat ve tatbik? _d — Deniz ticiretini tanzim ve in. kişaf ettirmek, Milli endüstride inkişaf ( Plâna dahil fabrikalar hariçtir 1 Krymetler 1000 tü rk lirası hesabiyledir silsilesi, onun şahsiyetini tadır. Maden arama ve işletme sal devletçe tahakkuk ettirilen ve tahak- kuk yoluna konmuş olan işlerin taf - silâtı, yine bu sayımızda Maden Ara- ma ve Tetkik Enstitüsüne ve Eti Bank'a ayırdığımız kısımlarda görü - lecektir. b!ı'llî çalışmayı artıracak teşki- kilât ve mevzuat: Â Dış ticaret, endüstri ve maden po- litikaları, millt çalışmayı verimli kı. lacak ve yeni faaliyet sahaları yara - tarak millt sâyin hacmini artıracak başlıca mevzularda Ekonomi Bakan - Tığının elde ettiği neticeleri kâfi de. recede tebarliz ettirmiş olacaktır. Milif çalışmayı artırmak ve organize etmek hususunda alman diğer tedbir. 1936 başından Temmuz 1937 ye Müessese sayısı ———————L Kurulan : 66 Kurulmakta olan 71 136 Ham madde Makine, sarfiyatı âlet Meşğul kıymeti İstih ! Müessese adedi — kıymeti eşhas — ecnebi — yerli kıym 1932 1473 55.885 55.320 — 13.896 60.258 137 1933 1397 63.343 64.989 — 12.375 61.258 154530 1934 1310 67.710 69150 — 14178 71.351 — 182.77" 1935 1161 70.053 — 14.752 — 84.525 — 203. kadar verilen ruhsatnameler Senelik İş günü Beygir di 700.933 4.326 — | 494.902 8.168 ..- — 1.195.835 12.494