29 Ekim 1933 Tarihli Milliyet Gazetesi Sayfa 8

letle izhara muvaffak olacaktır. “Inşallah sesleri,, Türkiye Cümhu- riyeti cihanda işgal ettiği mevkie lâyık olduğunu ösarile ispat ede- cektir. “İnşallah sesleri,, Arkadaş- lar, bu müesseseiâliyeyi o vücuda getiren Türk milletinin son dört 8e ne zarfında ihraz ettiği zafer bun- dan sonra da bir kaç misli olmak üzere tecelliyatını gösterecektir. Acizleri mazhar olduğum bu em- niyet ve itimada bihakkın kesbili- yakat etmek için pek mühim gör- düğüm bir noktada ihtiyacımı arzet mek mecburiyetindeyim. O ihtiyaç heyetiâliyenizin şahsım hakkında- ki teveccüh ve müzaheretinizin de- vamıdır. “Hiç şüphe - yok, daima sesleri,, ancak bu sayede şahsıma tevdi buyurduğunuz ve buyuraca- ğımız vezaifi hüsnüifaya muvaffak olabileceğimi ümit ederim. Daima muhterem arkadaşları- yam ellerine çok samimi ve sıkı bir surette yapışarak onların şahısla- rından kendimi biran bile müstağ- ni görmiyerek çalışacağım. Mi tin teveccühünü daima noktaiisti- 'nat telâkki eyliyerek hep beraber ileriye gideceğiz. Bundan sonra Meclis Türk Cüm- huriyetinin © muvaffakiyetine ka- imen dua etti ve o celseye nihayet verilirken, toplar atılıyor, Ankara- da ve memleketin her (tarafında toplar atılmak © suretile yeni ve mes'ut devir kutlulanıyordu. On yıla bir bakış Yeni devlet bu suretle adımı al- 'dıktan sonra, diriltici, yaratıcı ve yâkseltici esaslar üzerinde her gün yeni bir hamle ile medeniyet sava- şında on seneye güç sığdırılabile- cek eserler kurdu ve bir an zaafa uğramıyan, bilâkis işledikçe can- lanan hamlesi mütemadiyen başla- nan eserleri bitirmeğe ve yenileri- ni kurmağa devam ediyor. Cümhuriyet rejiminin on sere içinde başardığı eserlerle ona tekad düm eden mücadele - senelerinin belli başlı hâdiselerini yazıyoruz. Bütün bu eserlerin asıl âmil, ve mü €ssirlerini daha sonra arayıp tahlil edeceğiz. * 19 mayıs 1919 da Mustafa Ke- mal Samsuna çıktı. 23 temmuz 1919 da kongresi açıldı. 4Eylül 1919 da Sivas kongresi açıldı. 7 Eylül 1919 da (o Anadolu ve Rumeli Müdafaai hukuk cemiyeti kuruldu. 27 Kânunuevvel 1919 da Musta- fa Kemal Ankaraya geldi. 16 Mart 1920 de İstanbul itilâf devletleri tarafından işgal edildi. 23 Nisan 1920 Türkiye Büyük Millet Meclisi Ankarada açıldı. 24 Nisan 1920 Mustafa Kemal Türkiye Büyük Millet Meclisi reis- liğine seçildi. 6 Mayıs 1920 ilkicra vekilleri heyeti kuruldu. 9 Kânunusani 1921 birinci İnö-! nü muharebesi. 20 Kânunusani 1921 ilk teşkilâtı! €sasiye kanunu kabul edildi. 16 Mart 1921 Türkiye ile Rus- ya arasında Moskova muahedesi akdedildi. 30 Mart 1921 ikinci İnönü mu- barebesi. | 30 Haziran 1921 Himayeietfal cemiyeti kuruldu. 5 Ağustos 1921 Mustafa Kemal! Başkumandan seçildi. ! 23 Eylül 1921 Sakarya meydan muharebesi başladı. 19 Eylül 1921 Büyük Millet Mec Misi Mustafa Kemale Gazi ünvanı- nı ve Müşir rütbesini verdi. 13 Teşrinievvel 1921 Türkiy: Ermenistan, Azerbaycan, ve Gü; cistan arasında Kars Oomuahedesi bağlandı. 20 Teşrinievvel 1921 cenup sul- hü yapıldı. 26 Aşustos 1922 Afyon cephe- sinde büyük taarruz başladı. 30 Ağustos 1922 — Dumlupınar başkumandan meydan muharebe- si. Erzurum 1 Eylül 1922 Gazi Mustafa Ke- denizdir ileri!,, Emrini verdi. 9 Eylül 1922 ordu İzmire vardı. 11 Teşrinievvel 1922 Mudanya mütarekesi, 1 Teşrinisani 1922 saltanat kal- dırıldı. 24 Temmuz 1923 Lozan muahe- 'desi imzalandı. 9 Ağustos 1923 Halk kuruldu. 11 Ağustos 1923 ikinci Büyük Millet Meclisi toplandı. 6 Teşrinievvel 1923 İstanbul iş- galden kurtarıldı. 6 Teşrinievvel 1923 Türk ordüz! su İstanbula girdi. 13 Teşrinievel 1923 kanunla An. | kara Devlet merkezi oldu. 29 Teşrinievvel 1923 Cümhuri- yet ilân edildi. ni 29 ee 1923 Gazi fırkası tafa Kemal birinci (o Cümburreisi seçildi. 5 Kânunusani 1924 hafta tati- li kanunu kabul edildi. 1 Mart 1924 Devlet rafından demiryolu inşaatına başlandı. 3 Mart 1924 medreseler kal dırıldı. 3 Mart 1924 Türkiye Büyük Millet Meclisi Şer'iye ve Evkaf ve- kâletlerinin kaldırılması kanununu yaptı. 3 Mart 1924 Hanedan hudut haricine çıkarıldı. 18 Nisan 1924 Köy kanunu ka- bul edildi. 8 Nisan 1924 Şer'iye mahke- meleri kaldırıldı. 20 Nisan 1924 Cümhuriyetin teş- kilâtresasiye kanununu yapıldı. 26 Ağustos 1924 İş bankası ku- ruldu. 10 Teşrinisani 1924 Halk fırkası Cümhuriyet halk fırkası adını al- 16 Şubat 1925 Tayyare cemi- yeti kuruldu. 27 Şubat 1925 Aşar kaldırıldı. 1 Mart1925 Tütün rejisi sa- tın alındı. 24 Ağustos 1925 Şapka giyildi. 25 Ağustos 1925 Şapka kanunu kabul edildi. 30 Ağustos 1925 Tekkeler, tür- beler, zaviyeler kapatıldı. 26 Kânunuevvel 1925 Beynel- milel takvim ve saat kabul edildi. 17 Şubat 1926 Türk medeni ka- nunu kabul edildi, bu kanun ile Türk kadını ailede (ve cemiyette medeni haklarına kavuştu, 13 Mart 1926 Türk icra kanunu kabul edildi. 19 Nisan 1926 kapolaj kanunu kabul edildi. 3 Teşrinievvel 1926 İlk heykel (Sarayburnundaki Gazi Heykeli) dikildi. 24 Mayıs 1927 Ankara « -Kayse- ri demir yolu işletmeye açıldı. 15 Teşrinievvel 1927 Cümhuri- | yet Halk fırkası ikinci büyük kong resi, 15-20 teşrinievvel 1927 Gazinin fırka kongresinde büyük tarihi nut ku, 28 Teşrinievvel 1927 Türk ülke- sinde yapılan nüfus tari: 1 Teşrinisani 1927 İkinci Bü- yük Millet Miclisi açıldı (e ve Gazi Mustafa Kemal ikinci defa Cüm- hurreisi seçildi. 4 Teşrinisani 1927 Ankarada müze önünde Gazi heykeli dikildi , 24 Teşrinisani 1927 Ankarada zafer abidesi. 1 Kânunusani 1928 O Anadolu demiryolları satın alındı. 10 Nisan 1928 Büyük Millet Meclisi lâyiklik esasını ve teşkilâtı esasiye kanunundaki dine ait mad- delerin çıkarılmasını kabul etti. 24 Mayıs 1928 Beynelmilel rak- kamlar kabul edildi. 9 Ağustos 1928 Gazi Mustafa Kemal İstanbul sarayburnu parkın da harf inkılâbını nutkunu söyledi. 3 Teşrinisani 1928 Türk harf. | leri kanunu Büyük Millet Meclisin- | | de kabul edildi. 1 Kânunusani 1929 Millet mek- tepleri açıldı. 5 Kânunusani 1929 Mersin - A- dana şimeniferi satın alını, 1 Haziran 1929 zirai kredi ko- | operatifleri kanunu kabul edildi. 8 Haziran 1929 Milli sanayii koruyacak kanun kabul edildi. 30 Kânunsani 1930 Milli tasar- ruf cemiyeti kuruldu. 22 Şubat 1930 Türk (o parasınm kıymetini koruma kanunu kabul edildi. 11 Haziran 1930 Türkiye cüm- buriyet merkez bankası kuruldu. 30 Ağustos 1930 Ankara - Sivas demiryolu kuruldu. 23 Mart 1931 Türk çocuklarınm ilk tahsillerini Türk mekteplerin de yapması kanunu kabul edil 1 Nisan Ölçülerde metro ve ki- lo sistemi kabul edildi. 15 Nisan 1931 Türk tarihi tet- kik cemiyeti kuruldu. 23 Nisan 1931 Fevzi Paşa - Ma- )atya hattı işlemeğe açıldı. 19 Şubat 1932 Halkevleri açıldı. 23 Nisan 1932 Kütahya - Balı- kesir hattı işlemeğe açıldı. 12 Temmuz 1932 Türk dili tet- kik cemiyeti kuruldu. 26 Eylül 1932 Türk dili kurulta- yı toplandı. 15 Kânunusani 1932 Samsun - Sivas hattı işlemeğe açıldı. 25 Mayıs 1933 Dış borçlar mese- lesi halledildi. 29 Mayıs 1933 kömüre giden de- mir yolu. 12 Haziran 1933 Bakıra giden İ demir yolu. 29 Haziran 1933 Sivas - Erzu- rum demir yolunun £ yapılmasına başlandı. 6 Eylül 1933 Ulukışla - Kayse- ri hattı bitti. .s.. On sene içinde ancak başlıcala- müjdeleyen MİLLİYET PAZAR 29 rını yazdığımız bu güzel eserlere baktığımız zaman, in bunlarda Türk milletinin hâkim iradesini gö rüyoruz. Bu iradeyi tamamile te- messül etmiş ve bütün (dünyayı hayran bırakan muazzam eserleri vüvcuda getirmiş müessirlerden bi ri de büyük Şefin (o kurduğu Halk fırkasıdır. Halk Fırkası Nasıl kuruldu? Halk Fırkası nasıl kuruldu, na- sıl çalıştı, her sahada milletin fay- dası uğruna neler yaptı, bunları gözden geçirelim: Malumdur ki siyasi fırkalar milli yüksek menfaatleri (temin edici prensiplerde kanaatleri birleşmiş fertlerin teşkil ettikleri cemiyet lerdir. Milletler arasında siyasi ka naatleri biribirine uygun fertler tabii halde dağınıktır. Siyasi kana- atleri biribirine uygun olan veya uyabilen ii ancak bir şef birleştirir ve onları teşkilât altma alır. Şefin rolü her yerde ve bilhassa fırka hayatı henüz inkişaf etmemiş | memleketlerde mühimdir. Çünkü bu siyasi kanaatleri ekseriya pren- sipler halinde birleştirip olgunlaş- tıracak ve bu prensipleri fikirlere | aşılayacak ve mütemadiyen besli- yecek, memleket siyasetine istika- met verecek ve millet (o efradının siyasi terbiyesini tamamlaştıracak olan şeftir. Cümhuriyet Halk fırkası bu şefi 1919 mayısında Anadoluya geçmi olan Büyük Mustafa Kemalin dâhi | ve kahraman şahsiyetinde buldu. Filhakika büyük Şef vatanı kurtar- | mak için bütün bir milleti tek mak-| | sat etrafında toplıyarak “Anadolu ve Rumeli Müdafaaihukuk cemi- yeti,,ni kurduğu zaman, Cümhuri- | yet Halk fırkasının temellerini de atmış oluyordu. Bilâhare (“Halk Fırkası,, ismini almış olan Müdafa- aihukuk cemiyetinin o zaman bir tek gayesi vardı: Düşmanmı yurt- dan atmak, millete istiklâlini ka- zandırmak. O zaman Müdafaaihukuk cemi- yetinde en koyu ve müteassıp hali- feciler, saltanatçı fertler, en sol fi- kirlere kadar değişik zihniyet ve kanaat sahipleri vardı. Bu da pek | tabii idi. Çünkü fırka prensiplerine | esas olacak ana fikirlerdeki ayrılı- ğa rağmen bile, ö gün için vatan- daşlar en başta gelen vatanı düş- mandan temizlemek gayesi altında! büyük Şefin etrafında halkalandı- lar. Türkiye Büyük Millet Meclisi | de bu temel üzerinde kuruldu. Büyük Millet Meclisinin çıkard- ğı kanunlarla kurduğu halk idaresi, İ henüz ismi konmamış Cümhuriyet idaresinden başka bir şey değildi. | Cümhuriyet ve milliyet prensipleri de gün geçtikçe yerini alıyordu. Başkumandan Gazi Mustafa Ke- mal (Düşmanı vatanın harimiisme- tinde boğarak) vadini yerine ge- | tirdikten ve vatan © kurtulduktan | sonra, kuvvetli ve tecanüslü bir fır- | kanm teşkili vakti geldiğine karar İ vermişti. İşte (Halk Fırkası) bu kararın mahsulüdür. Büyük reis o zaman, bu yeni te- şekkülün tam manasile halk teşek- külü olması ve bütün faaliyetini halkın arzularımm tahakkukuna sarfedebilmesi için, seyahate çıka- rak halkın ile bizzat temasa gelmeyi düşündü., Seyahat esna- sında halk ile yapılan umumi ko- nuşmalarda, teşkili düşünülen fır- kanın mümeyyiz vasıfları anlaşılı- yordu. Fırka (bütün millet fertle- rinip fikir ve emellerinin muhassa- lası) olacaktı. Gazi 7 şubat 1923 te Bal de iken sorulan suallere ver vapta: (Milletin siyasi fırkaların ça- tışmasından çok canı yanmış ol- duğunu) işaret ettikten sonra (başka memleketlerde fırkalarm İ sınıf menfaatlerini muhafaza i- çin kurulduğunu ve bizde güya ay- rı ayrı sınıflar varmış gibi teessüs eden fırkalar yüzünden malüm o- lan acıklı neticelere şahit olduğu- muzu ve halbuki Halk Fırkası de- diğimiz zaman bunun içinde va- tandaşlarm bir kısmı değil, bütün milletin dahil olacağını) söyliye- rek ve kafasiyle eli işliyen n millet efradının meşgalelerini ay- rı ayrı tetkik ederek neticede (muhtelif meslekler o erbabınm menfaatlerinin yekdiğeriyle imti- zaç halinde olduğunu, bunları si- nıflara ayırmak imkânı bulunma- dığını ve hepsinin halktan ibaret olduğunu) tebarüz ettirmişlerdir. İşte bu izahattan sonra fırkamızm | balk şiarı da aydınlanmış ol- ii ilik Şet bir çok temaslara fır- İ sat veren bu seyahatten avdetle- | İ çılarm hiç bir aile, hiç bir sınıf, rinde Halk Fırkası nizamnamesiy- le meşgul olmuşlardır. Yeni fırka nizamnamesi, o zaman henüz in- thap edilmiş olan ikinci Büyük Millet Meclisinin fırka kongresi | yerine geçen fırka mebusları top- lanmalarında münakaşa edilerek bu toplantıların sonuncusunun ta- rihi olan 9 eylül 1923 te kabul e- dilerek kat'i şeklini | bulmuştur. Bu nizamnamenin bariz vasfı bu- gün fırkamızın sarih ve kat'i şe- kilde ifade edilmiş bulunan pro- gram esaslarından başlıcalarını da ba o zaman açık ve olgun ifade- lerle ilân etmiş olmasıdır. Halk Fırkasının prensipleri nasıl doğdu? Şurası hatırlatılmak lâzımdır ki o tarihte hilâfet müessesesi he- nüz İstanbul'da, şeriatçılık zihni- yeti ve bu zihniyetin davacısı o- lan zümre medrese ve şer'i mah- kemelerils yaşamakta mameyi kabul eden Meclis grubun- da bile yukarıda yazılı müessese- lerin zararlarmı görmiyen veya görmek istemiyen mütaassıp züm- re oldukça büyük bir yekün teş- kil ediyordu. Filhakika bu ilk ni- zamneminin birinci maddesi fır- kanın: a — Milli hâkimiyetin halk ta- farından ve halk için icrasına reh- berlik etmeğe; b — Türkiye'yi asri bir devlet halinde yükseltmeğe; e — Türkiye'de bütün kuvvet- | lerir üstünde kanunun velâyetini bâkim kılmağa. Çalışacağını söylerdi. Bu ana fikirler tahlil edilirse cümbhuriyet, milliyet esaslariyle be- raber medeni kanun, cemiyette İ kadının vaziyeti, şapka, yeni Türk harfleri, Türkün öz diline kavuş- ması, medreselerin, şer'i mahke- melerin ve tekkelerin kaldırılma- 8ı, milleti idare edecek kanunları- muzi ve müesseselerimizi köhne ve çürümüş zihniyetlerin ve müess6- selerin tahakkümünden kurtara- rak ilim, fen ve tecrübeye istinat ettirmek yeni din işlerini dünya işlerinden ayırmak bugünkü bey- nelmilel tabiri ile lâiklik esası gi- bi biraz sonra tahakkukunu gör- mekle bahtiyar olduğumuz inkılâp fikirlerini de ifade ed Ayni niz: eni desinde halkçılık mefhumu çizile- rek (Halk Fırkası nazarında halk mefhumunun her hangi bir sını- fa münhasır olmadığı, hiç bir im- tiyaz iddiasında bulunmıyan ve umumiyetle kanun nazarında mut- lak müsavatı kabul eden bütün İso halktan bulunduğu, halk- hiç bir cemaat ve hiç bir fert im. tiyazı kabul etmiyen ve kanunları vaz etmekteki mutlak hürriyet ve iklâli tanıyan fertler olduğu) tasrih edilmiştir. Esaslı dış gaile bitince, Bütün bu işlerle yeni diriltici, yaşatıcı ve yükseltici esaslar üs- tünde Halk Fırkası kurulurken bir taraftan da Lozan sulhu (24 tem. muz 1923) ile şerefli haklarına sahip kapitülâsyonsuz ve tam müs- takıl yeni Türkiye doğmuştu. Esaslı dış gaile biter bitmez gözler, memleket içinde yapıla- cak işlere çevrildi. Fırkanın ilk ve yeni nizamnamesinde biraz kapa- relerle yazılmış olan şeylerin dından tahakkuk etti- i gelmişti. İlk iş dev- adınm verilmesi hareketin kur- duğu devlet âl muharebeleri senelerinde (Türkiye Büyük Mil let Mecli ikümeti) adını taşı- makta devam ediyordu. Yeni re- jim hakikatte millet hâkimiyetine müstenit ve tam manasile bir Cüm huriyet idi. Yeni devlete kendi ha- kiki isminin verilmesi geçtikçe bir takım kara ruhlular umumi efkâ- rı katıştıracak zararlı propagan- dalar için açık yol buluyorlardı. Ecnebi devletlerden o bazılarının rejimimizin mahiyeti hakkında te. reddüt ifade eden vaziyetleri de sıkıntı veriyordu. Bu esnada çıkan bir hükümet buhranı reji- min hakiki adının bulunmasına vesile oldu. Mevzu üzerinde hararetli mü- zakereler yapan fırkanın meclis grupu vaziyetin halline çare bu- İunması için Büyük Reisin müda- halesini karar altına aldı. O za- mana kadar her işte en doğru ve milletin hakiki ihtiyacına ve ka- rakterine en uygun kararları almış olan Gazi Mustafa Kemal fırka | İ İsraf, saltanat devri İ ahlâkı idi arkadaşlarını tenvir etti; gene en doğru yolu gösterdi. Fırka, şefinin teklifine uyarak cümhuriyet ilâ- | nı kararmı aldı. Bundan tam on yıl evel 29 Teş- | rinievel 1923. Saat 20,5 da Büyük Millet Meclisinin kabul ettiği bır kanunl aTürkiyede cümhuriyet i- lân olundu. Ve büyük Reis Gazi Mustafa Kemal ittifakla yeni Tür- kiye Cümhuriyetinin birinci Cüm- hur Reisi seçildi. Yeni devlet bu suretle adını al- dıktan sonra halife ünvanı ile Is- tanbulda bırakılan şahsın adı de- ğişmiş bir saltanat timsali mahiye tinde olan hareketleri gittikçe da- ha ziyade göze çarpmağa başladı. Türkiyede hilâfetin asılardanberi manası kalmamıştı. Adıma izafe edilen'nüfuzun da hiç bir tesiri kalmadığı harbı umumideki tec- rübe ile bir kerre (daha sabit ol muştu. Cümhuriyet için bir tehli- ke olan bu müessesenin da artık yı kılması elzem idi. Büyük Gazinin 1 Mart 1924 nutkunda zikredilen bu lüzum 2 Mart 1924 fırka grupu toplanmasında Şeriye ve Evkaf Vekâletinin de Yâğvı, tedrisatın tev hidi teklifleriyle birlikte ittifakla kabul olundu. Ve 3 Mart 1924 te Büyük Millet Meclisinde kanunlaş- tıriidı, Bu kararın tabii neticesi o- larak halife ile beraber eski salta- matın bütün hanedanı Cümhuriye tin topraklarından çıkarıldı. Tür- kiye cümhuriyeti teşkilâtı esasi- ye kanunu da 2 ONisan 1924 de bu | yeni şekillere göre tadil edildi. 23 Teşrinisani 1924 teki bir grup toplantısında fırkanın adına yeni devletin adı olan Cümhuri- yet kelimesi eklenerek Halk fırka sı esastaki prensiplerini muhafaza ederek 'ümhuriyet Halk Fırka sı) oldu. Fırka prensipleri tarihinin bu- raya kadar kaydedilen hülâsasın- da dikkati çeken nokta © sulhtan sonra birbiri ardından tatbik yolu na konan inkılâp işlerinin seçil- miş fırka kongrelerinde karar al- ma yolu ile yapılmamış olmasıdır. Bunun sebebi fırkanın, Anadolu ve Rumeli Müdafaayi hukuk Ce- miyeti adı alında (askeri zafere kadar yalnız vatan ıkurtarmak ga yesini kovalarken (ondan sonra “Halk fırkası, adını alarak siyasi prensiplerin teferrüatı üzerinde yavaş yavaş yeniliklere doğru a- çılma yolunu tercih etmesi yük mes'uliyeti daima göz ö tutarak memleketin anlayış kak liyetine uyan dikkal kılâp politikas ıtakip sıdır. Sulhtan inkılâba geçen de- vir esnasında proğrama (kaideler yazarak sonra tatbika geçmek tar zı değil, önce büyük Şef'in ruhun- da doğmuş olan inkılâp güneşinin ziyasile birbiri ardından gelen şim şekler halinde Türkiye ufuklarmı tatbik ve icra ile aydınlatarak prensiplerin onda nsonra metinleğ | araya toplamıştı. Sri poz tirilmesi elzemdi. Bu devirde kong re vazifesini Türkiye Büyük Milet Meclisindeki fırka mebuslarının teşkil ettiği grup yapıyordu. Gö- ze çarpacak bütün hâdiselerin bir- biri üzerine yığılmasından doğan umumi anlayışta az çok ünet yaptığı günlerde sulh ilk fırka kongresi va- zifeye çağırıldı. Büyük kongre 15 Teşrinievel, 1927 de Anka- rada toplanan kongre “'“Cümhuri yet Halk Fırkası” adına göre birin ci olmakla beraber fırkanm kö- künden bağlı olduğu Anadolu ve Rumeli Müdafaayi Hukuk Cemiye tinin temadisi olmasına göre ha- kikatte ikinci kongre Büyük Şefin bu kongreyi - açma nutkun- daki şu parça bu noktayi etraflı bir surette aydınlatır: (C. H. Fırkasının büyük kongre sini açıyorum. Fırkamız geçen Istı- rap seneleri içinde milletimizin ha yatı ve şerefi için gösterdiği yük sek azim ve iradenin mümessili o- larak bundan dokuz sene evel mey dana çıkmıştı. Bütün Anadolu ve Rumeliye şamil olmak üzere ilk u- mumi kongremiz Sıvasta aktedil- Sıvas Umumi kongresinde müzakere mevzuu ayni esaslar tavzihan ve bütün memlekete teş- milen kabul olunmuştur. Gerçi o zaman kullandığımız ünvan ile bu günkü ünvan arasında fark vardır. Fakat teşkilât esas itibariyle mah- füz kalmıştır. Ve bu gün siyasi fır ka halinde tecelli eden mevcudiye te mebde teşkil etmiştir. Bilhassa memleket ve millette umumi gaye — ki umumi selâmet ve refahı minden ibarettir — aslı, mahiyeti değişmeksizin takip olunmuştur. Binaenaleyh ki bu gün küşadı ile müftehir olduğum bü- yük kongremiz Sıvas kongresin- den sonra teşkilâtımızın ikinci b yük kongresi oluyor.) Nutuk İkinci fırka kongresinin en esa İı noktası milli Keisin milli ku: tuluş ve milli inkılâbın her cephe den tahlil ve hikâyesini yapan bi yük nutukları teşkil eder. Bu nı tuk hâdiselerin doğuşunu ve he vak'anın doğduğu şeraiti açık b. söz akışı ile anlatır. Kongre, saba ve akşam devam eden toplanmı larla altı gün süren bu nutku deri vect ve takdi erile ve canda tasvip tezahürleri içinde dinledi Nutkun tasvibi fırkanın Büyü Reisine teşekkür edilmesi teklifi tifakla kabul olundu. Bu kararın hemmiyeti 9 sene evel toplanmı: olan Sıvas kongresinden bugüne | kadar devlet ve fırka hayatınd | yapılmış olan işlerin © yeni fırk kongresi tarafından kabul ve tak diredilmiş olmasıdır. Türk inkılâ tarihinin en değerli bir eseri ola) bu uzun nutkun büyük bir emel mahsulü olarak bizzat Şefin el yı zısı ile yazılmış olması ona ayrıci kıymet vermektedir. Bu kongrede ilk nizamnamenir umumi esaslarındaki ruh ve mani baki kalmak üzere cümhuriyet gilik, milliyetçilik, halkçılık O ve İsiklik mefhumları genişletilerel fırka prensipleri daha ziyade ay- dımlatılmış, fırkanın kurucusu « lan Gazi Mustafa Kemalin um mi reisliği tespit edilmiştir. Bütün bu umumi esasların bir daha değişmiyeceği de teyit olun- muştur. Yeni nizamnameye fırka- dan mühim vaziyfe alanların ve fırka meb'uslarının hussui hayat ve iktısadi teşebbüslerdeki serbest liklerini tahdit edecek kayıtlar kon muştur. Kongre, fırka hükümetlerinin çalışmasma yol gösterecek esasları sıralıyan Fırka Umumi Reisli beyannamesini de kabul etti. Bu beyannamede fırkanın cümhuriyet ık olarak zikrediliyor, İktisat iş lerinde yalnız millet menfaatleri. vi uygunluk kaydı ilâve olunuyor a , Ikinci büyük kongrenin kabul e e l inkılâbın açılıp ilerlemesi i- çin memleketin umumi hayatına ye ni bir cephe veriyordu. Yeni esaslar teşkilâtı esasiye ka nunundan devlet hayatındaki din kokusunu çıkarmak yeni harfleri kabul etme kgibi neticeleri doğur- du. Üçüncü kongre Fırkanm üçüncü büyük Kongre- si 10 Mayıs 1Y31 tarihinde Ankara da toplandı. Bu kongre toplanma. dan evvelki günler | birçok siyasi hâdiselerle doludur. Fırkanm üçüncü kongresi, fırka, hayatımız için te- mel olan bütün ana fikirleri ilk de fa yapılan firka proğramında bir da ikinci kongrenin kabul ettiği cümbhuriyetçilik, milliyetçilik, halk çılık, lâiklik ile beraber, devletçi- İik ana vasıfları arasında yer alı- yor. Bu iki vasıftan inkilâpçılık fır kanın doğduğu günden beri göze çarpan belli başlı bir şiarıdır. Fır ka, devletçiliği dünyanın şimdiki gidişi içinde milli iktısadıyatımızı koruyup yükseltecek bir prensip o larak tatbiykatta filen tanımış bu- hanuyordu. Yeni proğram metnin- de devletçiliğe de yer verilmiş ol- ması fili vaziyetin ifade edilmesin den ve devletçilik hakkındaki fi- kirlerin Türkiyede ii hudu- dunu göstermekten başka bi değildir. C .H. Fırkasınır. proğram bu satırların yazıldığı za manda fırkanın ve firka hükümeti nin elinde ve tatbik sahasındadır. bütün teşkilâta ait usuller,tecrübe. lerden alınan derslerle ameli şekil. fırkanm çalışma tarzları gösteril. miş ve vilâyetler teşkilâtındaki fır ka kongrelerinin halk dilekl, ' tir. Bu dilekler fırka merkezinde toplanmakta, hükümetir işlemesin de ve kanunl i teklerden Yeni nizamname fırkı arkadaşi detmiştir. Y. kate değer leri açmak Cümbhuriyet hükümeti bugün ye ni fırka programının çizdiği esas İs üzöründe inkılâbı başın hr ile çalışmağa doya etmekte dir. Fırkânın umumi Reisi ücüncü İngreyi acarken -İylediği nutuk ta frkarın basardığı büyük aki arlatarak ve bundan soma daha İDevamı karşıki sayfada A nn